Zwilazkowiec Alliancer, September 05, 1975

              NR 7071
A Jackowski
Olśniony słońcem patrzę
na niewielki pomnik w cen-trum
Algieru Kawiarnia w
której siedzę ze stolikami na
chodniku nazjwa się „Novel-ty- "
zaraz naprzeciwko inna
„Pod Gwiazdą" gdzie tylko
kawa i miętowa herbata Koń
na pomniku nieprzystojnie
zwraca się ogonem do gma-chu
dostojnego skąd co chwi-la
wyjeżdża limuzyna w asy-ście
policjantów mijając po-łożony
na przeciwległym
krańcu placyku Milk Bar —
miejsce gdzie padła pierwsza
bomba w „Bitwie o Algier"
Jest to plac centralny pełen
mieszczańskiej publiczności
taksówek ruchu kupieckiego
i przechodniów
Nie mogę oderwać wzroku
od niewielkiej postaci na
pomniku Mosiężny koń mo-siężny
jeździec w ruchu ta-kim
jakby się pragnęli wy- rwać z tego miejskiego oto-czenia
i biec w przestrzenie
najdalsze z najdalszych Emir
Abdel Kader w pomniku
tym zakuty zapewne wolał-by
aby wzniesiono monu-ment
tam gdzie walczył Ale
to niemożliwe Nikt nie zbu-dował
ruchomych porffników
Słońce pada na stolik' gorąca
plama jak rzucony z nieba
dar przeźrocz) sty zatapiam
się w tym blasku patrząc na
podniesione kopyta na unie-sioną
głowę mosiężnego emi-ra
potem wstaję mówiąc
Annie — jedziemy
Droga wiedzie na południe
w jedno z niekończących się
pasm Atlasu Wspinamy się
nieustannie wśród białych
skał krajobrazów me zna-nych
pełnych- - czeluści spo-p:elał- ej
zieleni zakrętów na-głych
i pustki Zaczyna się
wicher przeginający wątłe
krzewy Na zakrętach bije
siłą atlety Wciąż ddlej Wciąż
wyrasta Atlas Atlas ten
świat zdumiewający wyrwa-ny
z głębi ziemi blokami ba-zaltu
piaskowca i skorupy
ziemskiej wzburzonej wzgó-rzami
Czasem też człowiek
na zboczu czasem kamienny
biały czworokąt domu za-mkniętego
od świata Ten kto
tu żyje wyrywa kęsy ziemi w
codziennej walce
Patrzymy na mapę wznie-sienie
sięga wysokości Tatr
słońce wspaniałe lecz chłod-ne
ogarniają cienie pełznące
po zboczach myślimy tylko
o osiągnięciu szczytu wciąż
jeszcze ponad nami w naro-słych
wzgórzach samotnych i
pięknych Wyżej i wyżej Zni-kają
więc rozrzucone kolcza-ste
rośliny pozostają sosenki
podobne do kosodrzewiny
Kto pragnie wkroczyć w głąb
Sihary musi przebrnąć przez
gigantyczne bariery Atlasu
a potem płaskowzgórza któ-re
za nim się rozciąga na ty-siącach
kilometrów
Biegną godziny puste
przestrzenie działają na wy-obraźnię
Myślę o tych tysią-cach
jeźdźców co pola te
przemierzali kierując się
tam gdzie wskazywała wy-ciągnięta
szabla emira Abdel
Kadera Weszliśmy na szlak
którym ciągnął Odtąd dą"żyć
będziemy do źródeł wielkości
i siły tego wspaniałego czło-wieka
Wiodąc swoją rucho-mą
stolicę zwyciężał budo-wał
a potem upadł pod bru-talnymi
ciosami wrogów
tych których zresztą stać by-ło
na oddane czci wielkości
ducha i siły wewnętrznej te-go
człowieka Szabla emira
jego myśli i działanie jak to
w dalszym ciągu naszej po-dróży
w głąb 'Sahary śledzić
będziemy nadała 'Algierii wy-jątkowy
charakter — uoso-bienia
walki Nie ma przecież
takiej niepodległości' która
wyrasta w sposób uprzywile-jowany
Nie mogę oprzeć się
uczuciu wspólnoty wówczas
kiedy spojrzęna daty Abdel
Kader zaczynał kiedy pod-chorążowie
Piotra Wysockie-go
dopadli do Belwederu szu-kając
księcia Konstantego
Między tymi góramTwędro-wa- l
Wielki Emir Patrzę na
zakątki gdzie wojsko stawa-ło
rozbijało namioty w tym
kilkanaście namiotów biblio-tek
zawierających1 najwybit-niejsze'
dzieła ówczesnej' lite-ratury
Może właśnie' między
tymi księgami ułożonymi w
„kaimach" namiotach emir
pisał listy do Ludwika Filipa
króla francuskiego którego
wojska 'już zajęły wybrzeża
Algierii: „Zająłeś wybrzeże
ja jestem w? głębi lądu nie
mam okrętowi ale wiernie
pragniesz nie 'tylko wybrzeża
ale naszych dolirr--i gór:JPo-kó- j
Tego tvłko3 pragnę iiic
więcej" Ł ? Prze jechaliśmy - miasto Tia--
t
ZWIĄZKOWIEC — piałek 5 wrceśnia 1975 r STR 11
IM 11
ret pełne ruchu i zbliżamy
się do miejsca do którego
dążyliśmy od dawna pełni
napięcia i oczekiwania Oto
za rogiem i zakrętem wznosi
się stary mur ze strzelnicami
— miejsce obronne Wiemy
ze tu stała długo i --wytrwale
„Zauja" — ruchoma stolica
Abdel Kadera Teraz wznie-siono
tam obelisk na którym
zastanawiająca jeśli chodzi o
intencje inskrypcja „Emir po-wiedział
Jeżeli muzułmanie
i chrześcijanie zechcieliby
mnie posłuchać powstrzymał-bym
rozdarcie staliby się
braćmi w mjślach i cz-ynach"
Zmrok właśnie zapada An-na
gdzieś przyklękła w czar-nej
opończy ja udaję że
mnie za gardło nie ściska
Obok w starjm dworze uja-dają
psy żywego ducha
tylko koślawy napis „Łaźnia
Emira" zamknięta zresztą na
cztery spusty
Spod obelisku rozciąga się
olbrzymi przepastny widok
Ostatnie promienie słońca
padają na zbocza niknące w
pomroce bezkresne kraj-obrazy
pełne wielkości i du-my
zawartej w przestrzeni
Schodzimy w dół stromizną
do niewielkiego sadu oliwko-wego
jest ciemno Przy wy-boistej
drodze wyrasta nagle
stary dom otoczony drzewami
i płotem kolczastych krze-wów
W cieniu wyrastają
dwie otulone w burnusy syl-wetki
Tak tu jest właśnie
dom z którego wyszedł emir
Abdel Kader Ibn Muheddin
Ibn długo jeszcze wyliczają
przodków Patrzę na twarze
tych ludzi stare osmalone
dymami ognisk ale rozjaśnio-ne
gościnnością i zaintereso-waniem
Proszę z nami po-wiadają
i wiodą ścieżyną
wśród gęstych starych drzew
oliwnych
Budzę się otwieram oczy
Wiatr porusza firanką w oknie
Widzę na tle nieba zarysy da-chów
Mówię:
— Miałem dziwny sen
Kobieta siedząca przy stole i
czytająca książkę odwraca gło-wę
i -- patrzy na-mni-e
— Kiedy miałeś sen?
— Teraz
— Jak to teraz?
— No teraz przed chwilą
Kobieta spogląda na zegarek
potem patrzy na mnie śmieje
się'
— Spałeś może minutę Jed-ną
minutę
— Nieprawdopodobne!
— Jak chcesz wiedzieć to
nawet nie cala minutę Zdąży-łam
w tym czasie przeczytać
pół strony
A więc w tym śnie jak zresz-tą
w wielu 'moich snach znów
czas nie płynął nie unosił i nie
przesuwał obrazów — tylko
piętrzył je Zdarzenia aby zmie-ścić
się w jednej minucie tło-czyły
się na siebie z takim po-śpiechem
że chwilami wydawa-ło
się że dzieją się jednocześ-nie
Noc zapadła zanim skoń-czył
się wieczór To co już się
stało i powinno było odejść
zniknąć wciąż trwało a wyda-rzenia
które miały dopiero na-stąpić
— przeświecały już
przez teraźniejszość Co dziw-niejsze
że z tym wszystkim
mieszało się zupełnie niepo-trzebnie
także i to co się
wprawdzie nie stało i w ogóle
stać nie miało — ale stać się
mogło! Nie mówiąc już o tym
że uczucia które mnie w tym
śnie nawiedzały także nie przy-chodziły
w porę zawsze się- - tro-chę-spóźni- ały
albo wyprzedzał-y-
zdarzenia
Jak rozplatać ten błąd? Aby
sen ' opowiedzieć muszę prze-cież
od' czegoś zacząć i na
czymś skończyć W tym co bę-dę
pisał nie może się wszyst-ko
dziać jednocześnie -- z tej
choćby 'przyczyny że pisanie
jest czynnością odbywającą się
w czasie Zdania idą po- - zda-niach
obrazy-następu- ją po ob-razach
Nie mogę opisać jedno-cześnie:
spadania i wznoszenia
sięl'dźwicku i ciszy nadziei i
rozpaczy lęku przed śmiercią
radości z ocalenia Gdy opisuję
zdarzenia rozgrywające się na
jawie"' dążę "do tego (i czasem
mi się to udaje) 'aby opis był
bardziej intensywny 'niż rzeczy-wistość?
Ale! jak [poradzić sobie
ze-snem?Opisu-jąc
gój czyli po-rządkująca
odbieram' mu jedno-cześnic'ijeg- o
siłę- - Rozkładając
go na części — pozbawiam-g- o żyda' Czynią- c- gowltfgieznym
cżytelnj-mzrozuiniałymr--ni- sz
czę jakąś-nieręalnąjtnieprawdo-podo- bna ale jednak istniejć
Po kilkudziesięciu metrach
wyłaniają się zarysy komplet-nej
ruiny Kamień na kamie-niu
nie pozostał z „Zauji"
światłego i mądrego Muhed-din- a
ojca emira Mierzę kro-kami
te rozsypujące się szczą-tki
dawnej posiadłości coś
około 80 metrtów w obwo-dzie
Biorę w rękę zetlone
szczątki muru — to wszystko
co pozostało Człowiek w bur-nusie
pokazuje jeszcze pod-ziemne
ekwedukty wciąż
działają To budował Sidi Mu-heddin
a nie marszałek Jaki
marszałek? A ten marszałek
Francji który dobra emira
zajął i do końca jego rodzina
tu siedziała ja sam u nich
pracowałem nadzorując ro-botników
Siadamy na murze a obaj
mieszkańcy dawnej Zauji (na-daremnie
' szukam polskiego
odpowiednika tego słowa łą-czy
szkołę dwór dom modli-twy
i to co można by określić
jako „świątjnię dumania")
Tak mówią o tym miejscu
jakby zaraz zza rogu wyjść
miał Sidi Muheddin wiodąc
za rękę chłopca o szczupłej
budowie ciała oczach migda-łowych
i wysokim myślącym
czole Sidi Abdel Kadera u-miłowan-ego
swego syna Dla
tych dwóch ludzi w burnusie
czas ma inne wymiary a le-genda
taką siłę jakby się
splatała z dniem dzisiejszym
Noc już a my jeszcze siedzi-my
gawędząc — choć droga
daleka
1830 rok Waliło się w
gruzy panowanie tureckie
Pozostawała już tylko symbo-liczna
łączność Algierii z
Porta Otomańską kraj był
słaby Rozdarty walkami ple-miennymi
intrygami i pene-tracją
obcych wywiadów
Francja poszukiwała nowych
terytoriów i zdobywała je po-woli
lądując na plaży pod
Algierem Po kilku przegra- -
Z notatnika
rzeczywistość Istniejącą bo sen
miał miejsce choć był tylko
moim snem prywatnym i pozo-stał
tylko w pamięci mojej
Oto więc sen który trwał mi-nutę
skróciłem go oczywiście
z wątków niejasnych i bezsen-sownych
obrazów uporządko-wałem
chronologicznie chcia-łoby
się rzec: ocenzurowałem
To co ze snu pozostało jest te-raz
mam nadzieję całkowicie
zrozumiałe Obawiam się tylko
że nikogo już nie wzruszy
Zapada zmierzch nadchodzi
noc Jestem na dnie jaru o brze-gach
wysokich i urwistych W
jarze płynie nęka Przy brzegu
płynie powoli środkiem poru-sza
się szybko Na zakrętach
zwalnia wircje kręci się bełta
toczy piane Wieje od niej chło-dem
i zapachem mułu i glonów
Powierzchnia wody zasnuwa się
cienką warstwą mgły która tro-chę
rozjaśnia mrok ale po
chwili gdy mgła się rozwieje
robi się jeszcze ciemniej Jes-tem
sam boję się Boję się że
zostanę tu na dnie jaru że o-gar- nia
mnie noc i ciemność
wśród której będę jak ślepy
jakby mi zawiązano oczy czar-ną
chustą i tak bezradny jakby
mi skrępowano ręce i nogi i
że tak oślepionego pochłonie
mnie i zatopi woda Ale niebo
nade mną jest jeszcze jasne
Zaczynam się więc wspinać w
górę ku krawędzi jaru Brzegi
jaru są strome a ziemia pokry-ta
drobnymi płaskimi różowo-szary- mi
'kamyczkami kruchymi
i śliskimi które osuwają mi się
spod nóg Słyszę jak toczą się
po pochyłości i wpadają z plus-kiem
w wodę
Wspinałem się mozolnie i u-par- cie
byłem pochłonięty jed-ną
% tylko myślą i jednym prag-nieniem:
aby wydostać się na
brzeg jaru Uciekałem od wo-dy
"niby owad który wylągł się
z larwy żyjącej w wodzie ale
aby dalej żyć musi jak najprę-dzej
wodę opuścić Czasem uda-wało
mi 'się chwycić jakiejś ga-łązki
ale-po- d tięażrem ciała
gałązka wymykali mi się z rąk
raniąc dłonie do krwi a ja ze
zdławionym 'gardłem spadałem
osuwałem się w dół Starałem
się hamować spadanie czepia-łem
się źdźbeł trawy wpijałem
się palcami 'w ziemię szukałem
koło siebie oparcia — i zatrzy-mywałem
się Odpoczywałem
chwilę dysząc ciężko i pódej-mywałe- m
się Odpoczywałem
rę ale już nie tą samą' drogą
tylko' kawałek? w prawo" albo "w
lewo ~
Nie oglądałem się poza sie--'
bie nie'patrzęV dół nairzekę
Wienvże'wodaynócti mgłatna-pełniająijaiypodnosząsi- c-i
nie
długo dosięgną moich nóg o- -
nych bitwach wojska beja
Algieru rozpędzono na cztery
wiatry a nieomal całe wy-brzeże
stało się łupem wojsk
zdobywczych Liczne szczepy
w głębi kraju postanowiły
jednak wypowiedzieć wojnę
najeźdźcom Oczy wszystkich
zwróciły się na Zauję Sidi
Muheddina jemu przypadła
rola organizowania oporu
państwa
Stała się też niezwykła na
owe czasy rzecz Muheddin z
racji słabości fizycznej nie
mógł juz wieść oddziałów do
boju Wówczas wola szejków
wyznaczyła dwudziestokilku-letniego
Abdel Kadera Rzecz
niezwykła dlatego że wiek
nie pretendował go do zajęcia
tak wysokiej pozycji
Mianowany emirem Abdel
Kader rozpoczął więc organi-zację
zdumiewającego pań-stwa
obalając jednocześnie
stare feudalne okowy Przez
biisko 17 lat prowadził walkę
z najeźdźcą przysparzając mu
strat na owe czasy niebywale
wysokich obliczonych na oko-ło
200000 zabitych Powstało
nowoczesne państwo prze-mysł
stosunki zagraniczne i
handlowe prowadzone nie-zwykle
zręcznie przez zaufa-nego
emira — Izraelitę Dan
Durbana W świetle bliższych
badań wynika niezbicie że
ten Dan Durban utrzymujący
stosunki handlowe i dyplo-matyczne
z państwami euro-pejskimi
był jednak człowie-kiem
o dwu twarzach
Emir wygrywał różnice
franeusko-brytyjski- e ze zrę-cznością
która zadziwić może
dyplomatów 1975 roku Tery-torialnie
państwo emira się-gało
od Maroka aż za Con-stantin- e
początkowo mając
dojście do morza później je
tracąc Było to więc państwo
obejmujące nieprzebrane za-soby
ziemi Atlasu Płasko-wzgórz- a
i Sahary W miarę
snow
garną mnie całego i zatopią
Wspinam się więc rozpaczliwie
w górę ku krawędzi jaru i ku
niebu które wciąż jest jeszcze
jasne Na ułamek sekundy znaj-duję
oparcie dla nogi chwiej-ne
i niepewne ale wystarczają-ce
aby zanim to kruche opar-cie
stracę podciągnąć się i
chwycić dłonią kępytrawy Zie-mia
spod nogi ucieka mi sły-szę
szmer osypujących się w
dół kamyków ale oto dla dru-giej
stopy znalazłem nagle
równie co prawda jak tamto
nietrwałe ale na tę krótką
chwilę dostatecznie mocne opar-cie
aby podciągnąć się znów
kawałeczek w górę Wspinam
się osuwam odzyskuję to co
straciłem tracę' to co zdoby-łem
Opuszczają mnie siły chwi-lami
tracę nawet przytomność
odchodzę od zmysłów zdaje mi
się jakbym pełzał po płaskiej
powierzchni a nie wspinał się
po stromej ścianie
Nie czuję ciężaru własnego
ciała ani strachu ani zmęcze-nia
ani bólu Na szczęście zmę-czenie
wraca a razem ze zmę-czeniem
odzyskuję siły do dal-szej
walki-- — --i nadchodzi Chwi-la
kiedy moje ręce dosięgają
krawędzi jaru i chwytają pęki
gęstych mocnych traw krzewią-cych
się bujnie na nawisie Do-bywam
z siebie resztki sił dźwi-gam
się podnoszę moje ciało
na rękach i kładę1 się na brzu-chu
na krawędzi jaru Dyszę
ciężko czuję gwałtowne uderze-nie
krwi 'w głowie sercu i w
zmęczonych rękach i' nogach
Widzę przed sobą szeroki step
porośnięty trawą zielony zie-lono-róż-ow
fioletowo-źółt- y a
ponad stepem rozpostarte wiel-kie
wysokie niebo" Tu na gó-rze
jest jeszcze dzień Łagod-ny
podmuch osusza moje spo-cone
czoło Niesie słodką woń
kwitnących ziół Jest 'to 'zapach
bardzo dziwny i jakiś swojski
zarazem Nigdy w życiu go nie
czułem ale dobrze go znam
Oszałamia mnie a jednocześnie
orzeźwia i kol 'r
Ale wiszar na którym spo-czywa
połowa mojego ciała nie
jest oparciem 'pewnym Czuję
jak warstwa darni' pod moim
ciężarem ' ugina się słyszę
chrzest rozsuwającej się ziemi
rozdzieranych iJ pękających ko-rzeni
spod nawisu- - zaczynają
się- - sypać " drobne kamyczki
Rzucamsię do przodu potem
pełznę jeszcze'' kawałek po'zie-mi"'"- —
i oto-jeste- m już na1 twar-dym
gruncie WJelkPpłat 'zie-mi"- "
na którym "'jeszcze przed
cbwiląt leżałem' oddziela się!ód
btteguUŁlecl w"cienmosćpory-waja- c
ze oba lawinę kamieni
posuwania się wojsk francu-skich
emir tracił miasta m
in obrócono w perzjnę jego
ftolice Mascarę położoną w
okręgu orańskim i wówczas
uformował fen niezmordowa-ny
człowiek stolicę ruchoma
Zmieniając miejsca pobtu
tworzjł niezmiernie sprawnie
działającą administrację sy-stem
sprawiedliwości wjmia-r- u
podatkowego Ud Kance-larie
wysjłały noty i list) do
stolic zachodnioeuropejskich
Naturalnie podobnie jak
dziś brak bło wyspecjalizo-wanych
kadr ale emir potra-fił
za wjsoką opłatą stwomć
zespół inżynieryjny z jeńców
a przede wszystkim z dezerte-rów
francuskich Kiedy jeden
z szejków zapstał go ile pła-ci
za jeńca emir w mienił
wjsoką kwotę pieniężna Za-intrygowany
szejk zapj tał
wówczas ile wobec tego płaci
za odrąbana głowę wroga
Każdy z nas doświadczył na
pewno żenującego uczucia ze
nie lubi kogoś juz od pierw-szego
wejrzemna Ktoś przed-stawia
nam np jakaś osobę
nie widziana nigdy Nie zdą-żyła
nawet ust otworzyć a my
juz wiemy ze jej nie polubi-my
Wiemy również ze nie
istnieją po temu jakiekolwiek
powody
Jeszcze przed 'dziesięciu la-ty
psychoanalitycy wyjaśniali
to "działaniem podświadomo-ści"
Po prostu twarz niezna-jomego
przypomniała nam
ciotkę Agatę której nie znosi-liśmy
od wielu lat Dzisiaj
nauka ofiarowuje nam inne
wyjaśnienie a kluczem do
niego jest grupa związków
chemicznych zwanych "fero-monami"
Stwierdzono że
owe substancje stanowią o
niezwykle subtelnym systemie
porozumiewania sie pomiędzy
istotami żywymi' daleko dos-konalszym
niż przy pomocy
zmysłów takich jak zapach
dotyk itp
Związki o których mowa
należą do bardzo skompliko- -
Zrywam się biegnę aby jesz-cze
bardziej oddalić się od kra-wędzi
jaru Zatrzymuję się Po-za
sobą z głębi jaru słyszę głu-chy
chlupot i zdaje mi się jak-bym
to ja który nie zdążył u-ci- ec
jakby to moje ciało sto-czyło
się i runęło do wody Sły-chać
szmer i pluskanie drob-nych
kamieni wpadających po-jedynczo
do wody potem wszys-tko
uspokaja się Gdy przed
chwilą podnosiłem się z ziemi
widziałem jak dźwigała się tak-że
w górę ziemia Teraz widzę
wkoło siebie jeszcze więcej ste-pu
Cały ten wielki obszar zie-mi
na który teraz patrzę poro-śnięty
jest bujną trawą przety-kaną
kępami wysokich ostów i
burzanów Step ciągnie się aż
po horyzont na jego najdal-szym
krańcu na samej granicy
z niebem — zdaje mi się jak-bym
widział las stogi siana a
może kryte słomą dachy? Ale
nie jestem pewien Bo tam mo-że
jest tylko step nic więcej
Moja postać rzucała długi
cień na trawę Byłem ocalony
samotny ukryty i zagubiony w
stepie Nad horyzontem na czy-stym
niebie wyłaniał się ledwie
jeszcze widoczny przezroczysty
sierp księżyca Wielki ptak
na rozpostartych nieruchomo
skrzydłach zataczał szerokie ko-ła
i oddalał się Ptak widział z
góry to czego ja jeszcze nie
widziałem: dalekie coraz dal-sze
obszary ziemi i wszystko
co na niej ruszało się i żyło
Byłem wolny oddychałem swo-bodnie
Za każdym oddechem
moje płuca napełniały się lek-kim
wonnym powietrzem Moje
serce biło spokojnie Nie ba-łem
się już śmierci w ciemnoś-ciach
na dnie jaru
Ale oto czuję lęgnące się we
mnie uczucie którego przed
tym nie znałem Ogarnie mnie
lęk przed czymś nieuchwyt-nym
nieokreślonym niezna-nym
Strach przed nie kończą-cą
się przestrzenią dzikimi
zwierzętami obcymi ludźmi?
Nie wiem przed czym i to jest
niepokojące To nowe uczucie
nie jest tak silne jak tamto
które panowało nade mną gdy
uciekałem przed śmiercią ale
przenika mnie całego całe mo-je
ciało nawet skórę każe mi
być ostrożnym czujnym i nie-ufnym
Natężając wzrok i słuch
łowąic zmysłami szelesty ru-chy
drgnienia zapachy a na-wet
dotknięcia będę powoli
szedł zagłębiał- - się w step Te-raz
kiedy ocalałem chcę bar-dzo
dalej 'żyć
i- -
Kornel Filipowicz
Emir odrzekł: Za to dosta-nes- z
dwieście kijów w pię-ty
W tym czasie za parę ucię-tych
uszu żołnierzy emira
marszałkowie Francji płacili
sto franków
Państwo emira upadło pod
ciosami najlepszej wówczas
armii świata on sam zskał
szacunek wroga Zapewniano
go ze będzie mógł w spokoju
odiechać do Aleksandrii lub
Damaszku 500 kawalerzy
słów francuskich salutowało
emira wówczas kiedy wstępo-wał
na okręt Ale przecież nie
do Srii lecz „nieoczekiwa-nie"
do Tulonu statek ten
zawinął Emir zosta! interno-wany
na wiele lat Dopeio
Napoleon III zezwolił na opu-szczenie
Francji i Abdel Ka-der
znalazł się na ziemi sij-skie- j
gdzie do śmierci miesz-kał
Algieria walczyła z pi ze- -
wanych substancji chemicz-nych
Po raz pierwszy nauka
zetknęła się z nimi w świecie
zwierząt a zwłaszcza owadów
które wydzielają je po to aby
wpłynąć w określony sposób
na zachowanie się innych oso-bników
tego samego gatunku
Rzecz charakterystyczna ze
osobnik poddany działaniu fe-romonu
może sobie nawet nie
zdawać sprawy że zaczyna sie
z nim dziać coś niezwykłego
mimo to reaguje tak jak ży-czy
sobie "wysylacz feromo-nu"
Wszystko to przebiega w
sposób całkiem naturalny Np
jedna owadzia dziewica wysy-ła
ładunek feromonów wystar-czający
do zwabienia aż 11
tys samców!
Badania nad tymi substan-cjami
przyciągającymi trwały
już od dziesiątków lat ale do-piero
ostatnio przyniosły cie-kawe
rezultaty Samo określe-nie
"feromon" pochodzi od
dwóch słów greckich a istnie-je
w biochemii zaledwie od lat
dwunastu Otóż "pherein"
znaczy nieść przynosić a
"horman"' — pobudzać
Wszystkie dotychczasowe
wiadomości o feromonach
nauka zawdzięcza 'badaniu ży-cia
owadów Feromony mogą
przenosić wiele różnych "in-formacji"
dotyczących prze-ważnie
zachowania danego
gatunku są to "przynęty
płciowe" wysyłane np przez
samice kleszczy karaluchów i
zwykłych much Najsilniej
działają feromony wydzielane
przez owady zwane w ento-mologii
brudnicami nieparka-mi
Owady te nie latają —
lata tylko samiec poszukujący
partnerki nawet w zasięgu ki-lometra
Wśród innych gatunków o-wad- zich
rzecz ma się rozmai-cie:
u jednych emitują fero-mony
tylko samce u innych
obie płcie — jak to się dzieje
np u pewnych rodzajów mró-wek
W tym ostatnim przy-padku
samce wydzielają nie
tylko feromon przyciągający
ale równocześnie inny który
paraliżuje chęci konkurują-cych
z nim osobników tej sa-mej
płci Cóż by to była za
wspaniała rzecz taki "ludzki
feromon" odstraszający rywa-li!
Jeśli mrówki np maszerują
zawsze tą samą ścieżką aby
zdobyć znalezione pożywienie
dzieje się tak również ze spra-wą
feromonu który doprowa-dza
je do celu i wskazuje dro-gę
powrotną do mrowiska
Pierwszy ślad feromonowy zo-stawia
mrówka-pionierk- a któ-ra
odszukała pokarm Dlatego
następczynie idąc jej śladem
nigdy nie zbłądzą Po wyczer-paniu
się źródła pożywienia
ostatnia mrówka nie zostawi
już za sobą feromonu resztki
substancji szybko wyparowu-ją
komunikując owadom że
nie ma już sensu iść ta drogą
Mrówki należą do owadów
które porozumiewają się ze
sobą właśnie przy pomocy fe-romonów
W razie niebezpie-czeństwa
wydzielają substan-cje
alarmowe inne zaś fero-mony
pobudzają instynkt ma-cierzyński
Przed trzema laty uczeni
amerykańscy zajęli się spe-cjalnie
badaniem feromonów
mrówczych Dokonali ekstrak-cji
związków chemicznych z
larw mrówczych umaczali w
tym roztworze ziarna kukury-dzy
po czym rozsypali je WTaz
z innymi niezaprawionymi w
ten sposób Robotnice-mrów-k- i
wciągnęły' nieomylnie do
gniazda tylko te ziarna które
były zaprawione- - traktując je
jakprawdziwepotornstwo-P- o
kilkunastu godzinach kiedy
rwami do 1871 roku polem
od nowa od 1954 roku
Nocą przyjeżdżamy do Ma-scar- y
później już nazwanej
algierskim Bordeaux z racji
winnic wokoło zalegających
Na gruzach zniszczonej stoli-cy
emira zbudowano preten-sionaln- e
miasto we francus-kim
shlu kolonialnym Pod
drzewami rosnącmi"na r ti-ku
krją się stare mury pier-wszej
stolicy Wielkiego Emi-i- t
Klodzicmj sie znużeni
Jeszcze biorę książkę z por-tretem
Abdel Kadera i czy-tam
opis jeńca francuskiego
Przjjął mnie człowiek nie-wielkiego
wzrostu o przenik-liwj- m
spojrzeniu ubrany w
samodziałów) burnus i lnianą
Koszulę Cechował go niezwy-kle
uprzejmy sposób bycia
Zrozumiałem po pierwszych
zdani?ch ze mam do cz nie-ma
z najwybitniejszym przed-stawicielem
tego kraju"
substancje wyparowały mrów-ki
wyniosły fałszywe larwy
poza mrowisko Byl to dowód
niezbity ze nie wchodziło tu
w rachubę żadne rozpoznanie
zmysłowe lecz tylko feromo-ny
~U zwierząt wyższych takich
jak ssaki feromony odgrywa-ją
równie ważną rolę zwłasz-cza
u samic w okresie płod-ności
Potwierdziły to do-świadczenia
przeprowadzane
na myszach sarnach i mał-pach
Nie zdołano dotychczas
jeszcze wyodrębnić feromo-nów
którymi posługują się lu-dzie
ale wiadomo że istnieją
one i już wkrótce zapewne
można je będzie zidentyfiko-wać
a następnie wytworzyć
syntetycznie Biologowi fran-cuskiemu
J Le Magnenowi
udało się odkryć substancje
którą nazwał "egzaltolidem"
Wydzielają ją kobiety dojrza-le
zwłaszcza w okresie owula-cj- i
A oto inne spostrzeżenie:
większe grupy kobiet przeby-wające
razem przez dłuższy
czas regulują okres menstru-acji
w ten sposób że staje się
on w końcu identyczny dla
nich wszystkich I tu działa
również jakiś feromon
Prace nad badaniem fero-monów
znajdują się dopiero
w zaczątku Wiąże się z nimi
wiele skomplikowanych prob-lemów
przede wszystkim wy-odrębnienia
feromonów i zba-dania
ich struktury chemicz-nej
Rozwiązanie następnej za-gadki
to wyjaśnienie jak
działają feromony i w jaki
sposób są odbierane przez
"zainteresowanego" osobnika
Kolejna trudność to zgro-madzenie
wystarczającej ilości
materiału do badań W pew-nym
laboratorium musiano
spreparować aż pół miliona
owadów jednego gatunku aby
uzyskać zaledwie 002 grama
surowca do dalszych badań
Okazuje sie ponadto że wie-le
feromonów składa się z
mieszaniny rzadko spotyka-nych
w przyrodzie związków
chemicznych I tak np "fero-mon
seksu" który mieści się
w torebkach nasiennych sa-mic
owadziego pasożyta nisz-czącego
uprawy bawełny tzw
ryjkowca składa się z czte-rech
skomplikowanych sub-stancji
zwanych terpenami
Jeżeli zostanie choćby w naj-mniejszym
stopniu zachwiana
ich ilościowa proporcja to fe-romon
przestaje działać Che-mikom
udało się odtworzyć go
całkowicie w laboratorium
Uzyskał nazwę "wielkiej przy-nęty"
(po angielsku — grand-lure- )
i działa tak samo jak na-turalny
Jeżeli uda go się pro-dukować
na skale przemysło-wa
to posłuży do skutecznego
zwalczania szkodnika bez oba-wy
o ujemne wpływy na ota-czające
środowisko
Obserwując działanie fero-monów
na owady uczeni spo-strzegli
że drobiny- - tych
związków chemicznych podra-żniają
w swoisty sposób ich
czułki na głowie Następuje w
rezultacie impuls elektryczny
przekazywany do systemu
nerwowego
Poza użytecznością w rolni-ctwie
dalsze badania feromo-nów
stwarzają pomyślne per-spektywy
dla leczenia chorób
psychicznych okazuje się bo-wiem
że pewne feromony po-wodują
u zwierząt kręgowych
zmniejszenie agresywności i
wrogiej postawy Ponieważ
świat kroczy coraz szybciej
naprzód nic nie stoi na prze-szkodzie
aby już za lat kilka-naście
można było tiabywac' w
aptekach "feromony sympa-tii"
które medycyna czarów-nikówJ'nazywała"off- giś
ltittczy-kam- i