Zwilazkowiec Alliancer, February 22, 1974

              WptW yw v ~'-- H
$-iJ&$(°?f-
-%nf r f-tto-iucpfiśi-p'
i tt-r-"'
NR 15 ""ZWIĄZKOWIEC" LUTY (February) piafek 22 - 1974 STR 1
Język - skarbnica zabytków
yjemy w czasach £j gwałtowniej kurczącego
się świata Gdy nasi dziadowie
wybierali się w podróż dyliżan-sem
obliczali ja na dnie a nie-kiedy
nawet na tygodnie My
wsiadamy do supersonicznch
maszyn i nie patrzymy już na
kalendarze lecz tjlko na ze-garki
bo nasze podróże zani-kają
się na ogół w granicach
kilku lub najwyżej kilkunastu
godzin Zbliżjły się do siebie
kontynenty i odległe strefy geo-graficzne
lecz przede wszst-ki- m
zbliżyli się do siebie ludzie
a to wjwarło głęboki wpłjw na
różne dziedziny ich życia A że
do najwrażliwszjch i najżv- -
szyeh z ludzkich tworów należy cznic
jęzjk w nim jak w lustrze od- - skie
bijają się skutki nastania ery słowa
zmniejszonego ciągle jeszcze tak sa
Podatność języka na wchła-nianie
nowych wrażeń słów
zwrotów itd czyni z niego nie-oszacowa-ny
materiał dla bada-cza
dziejów danego narodu je-go
procesu rozwojowego i róż-nolitoś- ci
wpływów którym
w wyniku zetknięcia się z
innymi kulturami i cywi'izacja-m- i
Język polski jest pod tym
względem szczególnie bogaty w
nader cenne zabytki historii
Gromadził je w ciągu długich
wieków niby namiętny kolek-cjoner
a tym jest od innych ję-zyków
bogatszy że kultura pol-ska
z różnych czerpała źródeł
— na zachodzie na wschodzie
na południu Język jako jej
najdoskonalszy instrument róż-ne
te wpływy przetapiał i nie
poznania Jedne z nich
zmiany innych
się pozbywał
Odnajdujemy te w
wiekowych księgach w
pożółkłych foliałach Niekiedy
brzmią dla nas dziwnie niekie-dy
rażą jako ź'e zastosowane
Bywało że przyjmowano je z
braku odpowiedniego słowa w
języku częściej jed-nak
przyswajano je dla mody
dźwięku który się podobał
niekiedy zaś z prostego leni-stwa
żeby nie łamać sobie gło-wy
gdy trzeba było jakieś no-we
a'bo rzadkie pojęcie czy
zjawisko trafnym wyrażeniem
pkreś'ić Wszystkie te obce sło-wa
słów a-pr- zy bysze przygar- -
wych tym więcej w je-go
słownictwie domie-szek
nieraz jedynych
i zanikłych
zaś jest
coraz mn'eJs2'i młodszy im bardziej
oa cucizcso aorooKU uza ichnio- -
ny im w ciszo miał kontakty z
zewnętrznym światem tym jest
i tym niechętniej u-le- ga
obcym wpływom tym
oporniej przyjmuje do włałsne-g- o
słownictwa przybyszów z
kręgu kultury Gdy oko- -
liczności zmuszają go do szuka- - rzeni
nia nowch określeń nowjch
wrażeń chętniej decyduje się
na tworzenie
przyjmować lub
pożjczać słowa u innch już u-tar- te
I słowiańskie a więc
także -n- ależą do wiekach XVI lub jako ważnego procesu
zachowawczych w stopniu zna- -
wyższym niż np romań-lu-b
germańskie Liczne
w słowiańskich
pozornie świata dźwięczą
ule-gał
mo jak przed wiekami podczas
kied Francuz cz Niemiec
mógłby wymienić takich
zakonserwowanych staroci W
naszjm jęzku codziennjm w
mowie potocznej posługujemy
się słowami które mają nie-zwykle
długą i barwną historię
Któż by się np domyślił że do
takich słów należy "płacić"
"Wywodzi się ono z
gdy w początkach ery
germański lud Gotów z Półwys-pu
Skandynawskiego przetoczył
się przez ziemie słowiańskie w
rejon Morza Czarnego Ludność
słowiańska musiała się im oku-pywać
daninami A że pieniądza
tu jeszcze nie znano daniny
spłacano w naturze: płatami
cienkiego sukna a także naszyj-nikami
i obrączkami z żelaza
kiedy przerabiał nabytki nie do miedzi złota lub srebra Naj- -
przyj-mował
bez szyb-ko
nabytki
starych
rodzimym
dla
ś'adów
owych
drażliwszy
raczej dziwolą-gów
me-wich
czasów
naszej
częstszym jednak walorem by-ły
owe płaty cienkiego sukna
Od nich właśnie — od płatów
— poszedł słowiański czasow-nik
płacić te prze-szło
także do mowy gockiej w
której wyrażenie "plats" —
płat ma słowiański rodowód
A oto Inny przykład: Wło-chy
Historia tego słowa sięga
bardzo odległej przeszłości bo
aż tych czasów kiedy nad Ger-manami
dominowali Celtowie
a konkretnie szczep bitnych
Wolków Germanie przezwali
ich Wa'hami i od nich potem
tak nazywali wszystkich Cel-tów
a następnie i Rzymian Z
kolei od Germanów tę nazwę
romańskich szczepów przejęli
mete do zasobu Nwłasnegq po- - Słowianie Polacy zaś 'prze-spoliteg- o
słownictwa odzwier- - kształcili Walhów na Wołochów
cied'ającego określony poziom Włochów którym to mianem
rodzimej kultury wiele mówią nazywaH ongiś Rumunów i in-- o
przeobrażeń cywiua- - ne romańskie grupy bałkań-ćzyjnyc- h
o ich rodzaju a głów- - skie Tak to w nazwie
nie o ich rodowodzie południowych przyjaciół —
Im starszy większy naród Włochów — pobrzmiewają ję-tym
szersze i bogatsze były je-- szeze celtyckie wspomnienia
go kontakty z otaczającym ga Przykłady takie można by
światem im częstsze miał moż-- mnożyć Z okresu zakładania
liwości obfitego chłonięcia róż-- miast na prawie niemieckim po-nyc- h
obcych kulturo- - chodzą nazwy różnych miej- -
będzie
obcych
—
i pozostałości po za-mierzchłych
czasach
związkach Im naród
zamiast
skich gmachów urządzeń któ-re
tak się już zadomowiły w
polszczyźnie że nie rażą naj-grymaśniejsz- ych
purystów Gdy-by
ktoś starał się zastąpić "ra-tusz"
albo "bruk" słowami o
Kazimierz Korkozowicz
Nagie ostrza
Czarny nachylił się nad Kosturem Z
szerokiej rany na piersiach z wolna sącz-yła
się krew barwiąc na ciemno płótno
Ikoszuli widocznej spod kurtki W otwar-tych
oczach skrzyły się refleksy księżyca
(Zdawało się więc że zmarły spogląda na
fniego z wesołym błyskiem w oczach Czar-n- y
nasunął mu powieki i wyprostował się
K Zwabionym pościgiem strażnikom pole-cił
rozwiązać leżącego wartownika W tej
schwili ukazał się Sarnowski
fy — Toś ty skrępował mego pachołka? —
rzucił groźnie — Jak się zwiesz?
Czarny spojrzał kpiąco na rycerza i rzu-cił
krótko:
— Hubert z Borów
't Gdzie służysz? Gardłem mi za to od-powiesz!
" — W tajnej służbie Jego Królewskiej
ilości Janie z Sarnowa Co jeszcze chcesz
wiedzieć?
Czeski rycerz zmieszał się wyraźnie mi-mo
to nie zmienił tonu
— A więc poskarżę się samemu królo-wi!
Nastawałeś na mego strażnika zatem i na mnie!
— Nastawałem na krzyżackiego szpie--g- a
któregoś przyjmował w swoim namio-'cie- !
'" Sarnowski przez chwilę milczał po czym
-- rzucił ze zdziwieniem:
— Go ty wygadujesz! Człek przyniósł
Sni wieści od rodziny a kto był nawet "nie
wiem!
— Za1 to ja wiem! A teraz radzę waszej
'wielmożności udać się na spoczynek W
bitwie co nas czeka- - okaże się o ga-daliście
!
— Hamuj język młodziku! — warknął
frycerz — J ciesz się że tęJiapaść na me-- o
żołnierza puszczam cL jDłazem!
i— "Niewiele o to stóję7 —rjzucS lekce-ważąco
Czarny wzruszając ramionami
b
-- X H&
polskim rodowodzie czy by zna-lazł
jakiś ich odpowiednik?
Niemcy w zakładaniu śmy w polskim jezku
miast wzorowali na łt4n eilno -- nn-nv gdy
Rzymianach z słownictwa uniwersytet Karola dominował
przejęli do swojego języka a
potem nam przekazali wiele wy-rażeń
w których etymolodzy
innej doszukali
ęzyki
naszych
zresztą
się romańskich ko- -
okresach
Lecz odwrotnie wielowiekowej kulturze fale
Niemcy przyswajali sobie słów obcych
niektóre terminv wały Niektóre ginęły
zakresu tak wówczas lutnie nich zostało niemal codziennie zachodzą
powszechnionego pamięci narodowej drobne niedostrze- -
Dopiero Słowian spotkali wieku XVm'trzeba bjło galne zmiany które dopiero
nipmiool-i-o niar ntmJptila często używano
Dolski G"rlen słowiański jeszcze
językach
Słowo
ciągu
wzorów
-- czym
mają
rdzeń A co najciekawsze: Ger
manin Słowianina wziął
pług co zresztą przez
długi stanowiło przedmiot
licznych kontrowersji nauko-wych
Historyk języka polskie-go
Aleksander Brueckt
twierdził wszystkie nie-mieckie
słowa z "pf" na począt-ku
obcego pochodzenia jest
nim więc także Pflug Ger-manin
niechętnie oddawał
uprawie roli więc dziwne-go
ważny instrument
Tolniczy przejął wraz z nazwą
50
Sarnowski już bez słowa zawrócił znik-nął
za wejściową płachtą Czarny zaś po-leciwszy
strażnikom odnieść ciało Kostura
dworskich wozów zabrał rannego' pa-chołka
i się siebie by zrobić miu
opatrunek
dobrej godzinie zjawili w namio-cie
zziajani Rudy Jurga Byli upaprani
w błocie gadać nimi nie było
można Petera nie zdołali odnaleźć
Ostry przeoranych bełtem żeber
podciął Peterowi nogi Zatoczył się w
ale strach jrzed pościgiem kazał za-pomnieć
ranie Biegnąc dalej czuł ście-kającą
biodrze krew ale szuwary były
już blisko Zagłębił się w nie rozgarnia-jąc
ramionami trzciny parł wytrwale na-przód
Kiedy zaś ocenił skrył się już
dostatecznie przystanął chwilę nasłu-chując
zastanawiając się nad kierunkiem
dalszej ucieczki
Ciągnął lekki podmuch wiatru któ-rego
trzciny szeleściły cicho nad jego gło-wą
Sam nic widział ale czuł ulgę
być widoczny w tym przeklętym
księżycowym świetle
chwilowym zastanowieniu ruszył
stronę obozu ten sposób oddalał się
wprawdzie miasta ale powinno
było zabezpieczyć' przed spotkaniem1 ty-mi
groźnymi psami" Skoro zaś prześla-dowcy
zmęczą się szukaniem można 1c-dzi-e
stratę odrobić
Starał się poruszać jak najciszej tym
bardziej że' w pewnej chwjli doszedł
zupełnie ""wyraźny trzask łamanych "trzcin
mlaskanie 'błota pod 'czyuniś "stopamL
Ponieważ właśnie 'miał --przecl jSÓbą Jcrzak
łoziny upadł iii mokrą ziemie "wpełznął
pod jego niskóT ścielące gałęzie Krzafc
rósł marymwzniesieniu było wiccpbd
nim 'Tjiecd"suszej i' ciemno zuTsęłnier-T- u
od obcych Zgadzają się z tym charakteryzuj:} pewien
także i niemieccy ctymoiotiz
jak firimm i PreUker
YV pewnych mieli- -
sami sie czeskie
i ich
się
ból
'nie
w życiu umysiowym łuiuw
środkowej Ulegał język polski
wpływom włoskim francuskim
węgierskim rosyjskim turec-kim
tatarskim i szwedzkim
było też i
od napływały i odpł-na- s
— z tak abso- -
bartnictwa
ujawniają
elementy
prof
przestał
okres
XVII Oczywiście słów pożycza
nych innych języków nigdy
używano wszystkich razem
Naturalny proces selekcji s-symi- lacji
porządkował rozwój
języka
Pozostawały jednak przy-swojone
słowa książkach pu-mach
dokumentach jako
wymowne świadectwo bogactwa
dawności literatury szerokie-go
zasięgu kultury stosun
ków które łączyły Polaków
innymi narodami
często przerabiane
fmmSm
inwn IIUHim
rozwoju języka wiążą
Kimś okresem życia narodowe-go
Czas odrzucał kied sta-ły
zbyteczne a język so-bie
trwałe przyswoił
połowie naszego tysiąclecia
gdzieś około roku 1500 odrzu-cił
polski liczne słowa
czysto słowiańskiego pochodze-nia
Choć bjły jędrne obrazo-we
barwne ustąpiły miejsca
bledszym miększym gład-szym
uznanym ładniejsze
Język jest tworem żywym
u nas roz-- z nie w
w i ™m jakieś
też u objai--
ntrArti i niu-- n u-ip- o peu n m czasie sio
Bier w
od sło-wo
czas
—
ner że
są
i
się
nic
że tak
i
do
udał do
Po
i
i źli że z
bok
mu
o
po i
że
na
i
od
że
( Po w
W
od to go
z
tę
go
i
i
się
na
np
V
no
z
nie
i
te
w
—
i
oraz
z
Słowa to
"h
i się z ja- -
je
się ich
na nie W
jęzjk
i
ale
za
że nic
np
po
i i
j
i
i
—
nano zaoDserwowac jaK w
dzisiejszej dobie wielkiej tech-niki
rodzą się nowe określenia
które jakże często zawdzięcza-my
starożytnym Grekom i Ru-mianom
choć im przecież o
zdobyczach naszego świata na-wet
się nic śniło Tak już jet
bo język — to nie tylko skarb-nica
pamiątek zabytków wie-d- z
o przeszłości lecz także
niewyczerpane źródło słownic-twa
da odradzającej się każJe-g- o
dnia nowoczesności
Tadeusz Rojek
W—B ~Ma1
mogli go znaleźć dopiero po nadepnięciu
nogą
Ta myśl uspokoiła go nieco Położył się
na zdrowym boku i zaczął z lekka macać
palcami ranę Kiedy jej w pewnej chwili
dotknął ostry ból szarpnął nim tak silnie
że omal nie krzyknął Jednocześnie poczuł
pod palcami lepką ciepłość krwi Musiała
uchodzić zeń ciągle bo w pewnej chwili
poczuł że robi mu się słabo
"Nie Ibyło jednak miejsca na to by unieść
się ściągnąć kaftan i przewiązać ranę ko-szulą
Miał nadzieję że nie jest zbyt głę-boka
i krew rychło zacznie krzepnąć Wy-ciągnął
się więc i starając się leżeć bez
-- ruchu nasłuchiwał Górą szedł ciągły je-dnostajny
szum Po pewnym czasie zda-wało
mu się że znów słyszy stąpanie ale
tym razem gdzieś dalej
Zaczął zapadać w półsen z którego bu-dził
kię często bo drętwiał mu bok na
którym leżał i rana zaczęła boleć coraz
silniej Wreszcie zdecydował się ruszyć ku
miastu Wylazł spod krzaka i starał się
określić właściwy kierunek dalszego mar-szu
Po pewnym czasie usłyszał parsknię-cie
konia a potem jakiś okrzyk zapewne
pastucha Wiedział już więc w którą str-ofę
ma pójść
Wspomnienie tej wędrówki przez mok-radła
szybko zatarło mu się w pamięci
Przypomniał sobie tylko tej jej fragmenty
kiedy zapadał się w błoto i chwytając w
dłonie pęki trzcin 'wyrywał się z jego ssą-cego
uścisku
Rana znów zaczęła krwawić i Petera
nachodziły chwile zamroczeń Wrzeszcie
jednak grunt zaczął stawać się coraz such- -
szy sitowie coraz rzadsze i coraz niższe
aż wreszcie wstąpił na suchy otwarty te- ren
Zaledwie o kilkaset kroków przed nim
wznosiły si mury miasta puste teraz i ci--c-he Nie opodal rysował się zarys szańca
wokółktórego leżały zwłoki poległych By-4- o
ich --dużo w niektórych miejscach po'
kilka piętrzyło si& na sobie
Peter ruszył w kierunku murów Czuł
jak fala gorąca ogarnia-m- u ciało a potem'
przenikają"' je zimne dreszcze' 'Głowa "za-częła
mu płonąc a oczyimamić jakieś nie--
rzeczywiste obrazy Mimo teozacisnąwszy
zęby' szedł -- przed siebie pewny ł]9z obale--
$$&&
WSDOS
WtećmfwW SD
NAJLEPSZYM UPOMINKIEM
na WIELKANOC w Polsce jest SAMOCHÓD
Wielki wybór Przystępne ceny Przyśpieszona dostawa TYLKO do dnia
10-g- o MARCA kierować można zamówenia na
FIAT 127-- P — CENA $185000
Bliższych informacji udziela i zamówienia przyjmuje Biuro
67 Richmond Sr W Toronto J_EKAQ lub 'Dealer'
DOROCZNYM ZWYCZAJEM POLECAMY
PACZKI ŚWIĄTECZNE
z przysmakami i z tradycyjnym czekoladowym jajkiem
Nr 90 -- $1070 Nr 91 -- $1160 Nr 92 -- $1490
Nr 93 -- $1710 Nr 94 -- $1800
ZAMÓW TERAZ - DOJDĄ w PORĘ
Przyjm
gości
I
A
xjainy
HiramWalker's
_
SpecialOld
— — _ — Bardzo specjalna RyeWhisky
'
nia bo puste miasto pozwalało znaleźć
schronienie wodę płótno do opatrzenia
rany i dawało możność odpoczynku w któ-rymś
z opuszczonych domów Potem na-brawszy
znów sił można będzie się wym-knąć
i odnaleźć krzyżacką armię która
przecież stoi w pobliżu
Krew przestała się sączyć ale mocno
szumiało mu we łbie a w zranionym boku
odzywały się ostre łupiące bóle Walczył
jednak z drętwiejącym ciałem i w stanie
ni to majaczenia ni to półsnu wlókł się
ku bramie
Księżyc stał okrągły duży świecący ni-by
latarnia Od czasu do czasu zaczęły go
przysłaniać obłoki sunące szybko po nie-bie
Wreszcie dotarł do bramy której jedna
połowa była nieco uchylona druga zwisała
na zawiasie i trgana podmuchami wiatru
głucho uderzała w górną belkę
W przejściu bramnym ciemno było i
straszno Tu zwłoki poległych leżały zwa-łami
Pełno było potrzaskanej broni a no-gi
ślizgały się po kamieniach mokrych
jeszcze od krwi Od czasu do czasu z ciem-ności
dochodził przeciągły jęk czasami
któryś z leżących poruszył się charcząc w
agonii
Peter starając się zmóc w sobie strach
skakał przez zwłoki a kiedy było ich wię-cej
po prostu po nich deptał Wreszcie-wydost- ał
się z ciemnego korytarza bramy
Przed nim oświatlone światłem księży-ca
rozciągało się na podbramnym -- placu
nowe pobojowisko Zatrzymał się na chwi-lę
bo znów naszło go osłabienie Ziemia
pod nogami zaczęła się chybotać rozsta:
wił je więc szeroko starając się utrzymać
równowagę
Za chwilę oszołomienie przeszło i ruszył
dalej przez plac ku mrocznemu wylotowi
jakiejś ulicy Z ciemności wypełniającej
jej głębię dosłyszał raptem chrapliwe "war-czenie
Przytomność znów go zaczęła odchodzić
Księżyc zatoczył gwałtowny łuk na niebie
plac z jednej strony podniósł się do góry
a tu gdzie stał zaczął osuwać się w głąb
Wydawało mu się' dziwne że zwłoki leżą
"na takiej pochyłości Ale to zdziwienie
trwało 'tylko chwilę-b- o oto ruszyły tocząc
się ku niemu i przewalając Zaraz go
zgniotą przycisną do bruku!
DW1E SALE de wymięcia
na różr okazje z nowoczes-na
kuchnię i lodówka
Po informacje proszą tele-fonować
769-001- 7 28 Heintz-ma- n
Avo Toronto 9 Onł
W Wojtowicz sekr
63--P
Dentyści
Dr A GRANOWSKA
Lekarz Dentysta
Przyjmuje codziennie takie wte- -
czoraml 1 w sobotę
175 Roncesvalles Ave Toronto
Tel 533-181- 8
S9--
Dr DANUTA
LUBICZ-LEPARSK- A
LEKARZ DENTYSTA
Przyjmuje u uprzednim
Mefonicznym porozumienie! Tet 535-991- 7
182 Roncesyalles Ave
(róg Geoffrcy St)
13
Dr W SADAUSKAS
LEKARZ DENTYSTA
Przyjmuje za uprzednim
ieiefiMili iiijiii porozumieniem
129 Grenadier Rd
TeL 531-425- 0
aejeatl dom od RoncesraOce) frP
Dfc S WlCTHEti
Lekarz Dentysta
Roacesralles At
TeŁ 536-44- 00
protez 4ent)ntyea- -
CBCS UIEĆ tanio łolldnle
naprawiona wiawuje
hU
i aaoaof
i ale óoc
TW
raoM
TV A Car Reo
KI
U LUNSKI RO
M LUNSKI OD MSc
470 College St
(blisko Bathurst SU
Wizyty po telefonlcznyaa
porozumieniu
921-392- 4 w ięz polskim
921-007- 8 w jez angielskim
B BUKOWSKA-BEJNA- R OD
274 Roncesyalles Ave
(przy Geoffrey)
Wizyty po telefonicznym
porozumieniu
532-549- 3
J SZYDŁOWSKA OD
637 St Clair Ave W
(blisko Bathurst St)
Wizyty po telefonicznym
porozumieniu
653-378- 4
S BROGOWSKI OD
412 Roncesyalles Avc
(blisko Howard Park)
Wizyty po telefonicznym
porozumieniu
531 --4251
GORDON S MERRITT
OPTOMETRYSTA
1175 Dundas Sr Weer
(at Ossington AveJ
Toronto Ont
Telefon: 5354400
Ii--P
DOKTOR CHIROPRAKTYK
Richard ŁUCK
1848 Bloor St W
(bliako High Park Ave)
TORONTO tek 769-225- 9
Karty członkowskie OHIP
U9
X'-''-'-'-'rv'-u
MEBLE Z
KUPUJ WPROST I OSZCZĘDZAJ
meble na 3 pokoje w cenie
od $19900
Duży wybór nailtfiszych wartości mebli z dobrze
zaopatrzonego składu
Chesterflelds Sypialnie Jadalnie — Komplety i 1000
różnych rzeczy po zniżonych do 60% cenach w celu
szybkiej sprzedaży
SPRZEDAJEMY "TEAK" MEBLE
Niskie spłaty — Bezpłatna dostawa — Otwarte dla
publiczności bon1
miw
Optomełryści
FABRYKI
ĄKaetepay 0
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i _________
409 King St W (just East of Spadina Ave) Tel 368-831- 8
Zobaczcie p Stefana
Otwarte wieczorami do godz 9 soboty do godz 5 '
— MÓWIMY PO POLSKU — !
Każdy kupujący u nas meble otrzyma $1000 bonus przy
kupnie po okazaniu niniejszego ogłoszenia '
29P mmtmtmtuWMtm i y
---Ł--1--------
------
KONOPKA FUELS
LIMITED
Oliwa opałowa
24-godzin- na
bezpłatna obsługa
Techniczna porada i fachowe
utrzymanie pieców w dobrym stanie
422 GILBERT AVE„ TORONTO 10 Tel 783-220- 0
Nie" znajdziecie lepszej obsługi niż daje rKonopka
45--P
ZAKŁAD POGRZEBOWY
BĄTES&DODDS
931 Queen Street West -- Telefon: 363-068- 1
Gdzie całkowite koszty pognubti sjiiitze %
i
i
i
i
i
i
i
i
'