Nase Novine, February 04, 1981

              Чђг 'V;V j il ?' Ц#,
1
--
4 M i, V -: јагГШ A-- 4™i' ; ,
T ' 1 m
V . H, ! [ AV rn. l' ' 'I,!"'
8-- NASE NOVINE, November 25, 1981 st?!
.
'i .
.ttttittiwiuiuiiimmumtTiTre 3
ШШШТ
DRMRKOMARKOMC
csss MVJLXJH?! SSlESS
ft'
1
(IZ
Ved blizu osamdeset godina, tj.
od Prvog svjetskog rata, kapitali-za- m
zivi u uslovima vlastite opSte
krize, tj. krize samog sistema. Kroz
cio taj period on se kretao cas
bolje, 6as gore: kada su nailazile
ekonomske krize (a takvih je bilo
Cesto) on je prolazio gore, dok je u
kratkim razdobljima relativnog us-po- na
— zivio bolje.
Produbljavanje opste krize
Ova zadnja decenija (1970-198- 0)
bila je u znaku daljeg produbljava-nj- a
opSte krize kapitalizma, koja
zahvata njegovu ekonomiku, politi-k- u,
ideologiju i ostale oblasti.
O бегтш je specifika danaSnje
etape ove opSte krize kapitalizma
Sada§nje Istorljsko razdoblje ka-pitalizma,
pre svega, prati stalni
porast snaga svjetskog revolucio-narno- g
procesa socijalizma. Glavni
faktori toga procesa su: a) nezadr-ziv- a
izgradnja socijalizma u ve6em
broju zemalja; b) dalji razvitak
medunarodnog radni6kog pokreta;
c) razvitak nacionalno oslobodila6-ko- g
pokreta. Ova tri faktora jedin-stveno- g
svjetskog procesa nezadr-ziv- o
napreduju — potkopavaju6i
snagu i moc monopolisti6kog kapi-tal- a
i reakcije.
Tako, na primjer, u protekloj
deceniji ргаМбпо je zavr§en pro-ce- s
likvidiranja kolonijalnih imperi-ja- .
Smanjilo se podru6je imperija-listifik- e
prevlasti u svetu, zaoStrile
su se unutraSnje protivre6nosti u
zemljama kapitalizma, a zaoStrila
se i konkurencija izmedu njih
samih.
Na drugoj (suprotnoj) strani —
porast i razvoj snaga svjetskog
socijalizma oslanja se na brzi
razvitak ekonomike socijalistifikih
zemalja. Obim industrijske proiz-vodn- je
tih zemalja udvostrufiio se u
toku zadnjih 10 godina. A to se
postiglo u te§kim uslovima pogor-San- e
svjetske ekonomske konjuk-tur- e,
nezadrzive inflacije u kapita-listicko- m
svijetu, vrtoglavnog sko-k- a
cijena ltd. Odnos ekonomske
snage kapitalizma i socijalizma
izmijenio se u korist socijalistifikog
svijeta. Udio socijalisti6kih zemalja
u svjetskoj industrijskoj prolzvod-nj- i
1979 godine iznosio je 40%, od
Cega je samo na 6lanice Uzajamne
ekonomske pomoci otpadalo oko
jedne trecine.
Sto se tiCe drugog faktora svjet-skog
socijalistifikog procesa, tj.
razvoja radnifikog pokreta u zemlja-ma
kapitalizma, on je bio u
stalnom uspono, kako na polju
organizovanosti, tako i na polju
klasne borbe.
Nastavljen je i proces teritorijal-no- g
suzavanja podrufija imperija-listiik- e
vladavine. Istorijska pobje-d- a
vijetnamskog naroda nad ame-riCkj- m
imperijalizmom bila je od
neprocjenjivog гпабаја. To je omo-gu6il- o
ujedinjenje Vijetnama —
juznog i sjevernog — na planu
izgradnje socijalizma. U istom
pravcu krenuli su i njima bratski
narodi — Laos i Kampucija, tj.
[у.дјтурмЈ;
UGLA POLITICKE EKONOMIJE)
г.у-д- т:
cijela nekadaSnja Indokina. Takode
sa pobjedom krunisale su se
antiimperijalistiCke revolucije u
Angoli, Etiopiji, Avganistanu, Jui-no- m
Jemenu, Nikaragvi. Oboren je
antinarodni monarhistifiki reiim u
Iranu. ProSirio se krug mladlh
drzava socijalistiCke orijentacije,
porastao je i njihov medunarodni
autoritet. BivSe kolonije — ulazedi
u pokret nesvrstanih — energifino
postavljaju zahtjev za uklanjanje
starog ekonomskog sistema. RijeC
je o nastojanju zemalja u razvoju da
se radikalno izmijene njihovi odno-s- i
sa razvijenim kapitalistickim
zemljama, da se likvidira neokolo-nijalistidkaekspioatac- ija
i neravno-pravn- a
razmjena roba, da se uspos-ta- vi
puni suverenitet ovih drzava
(bivsih kolonija) na prirodna bogat-stv- a
koja im pripadaju.
U pomenutom razdoblju naroCito
je karakterlstiina velika aktlvnost
pokreta nesvrstanih zemalja.
Protivrecnosti rastu dalje
Protekla decenija donijela je
dalje zaoStravanje dubinskih pro-tivrefino- sti
kapitalizma. DoSlo je do '
jakih cikliCnih kolebanja u privredi.
Za to vrijeme kapitalizam su zade-sil- e
tri ekonomske krize. Prva je
bila svjetska. ekonomska kriza
1973-197- 5 — najveca poslije one iz
tridesetih godina.
A doSlo je i do produbljivanja
strukturnih kriza u nizu vodedih
ekonomskih grana. To se najoCitije
izrazilo u stagnaciji proizvodnje
erne metalurgije, automobilske I-ndustrie,
energetike, u zaoStravanju
slrovinskih problema. DoSlo je do
znatnog smanjenja tempa u poras-t- u
proizvodnje i produktivnosti
rada, usporen je nau6no-tehni6- ki
progres. Ovo se posebno odnosi na
USA i Englesku.
Ove se protivrefinosti medusob-n- o
preplijecu i istupaju kao jedin-stven- a
cjelina.
U toku niza godina kapitalizam je
pokuSavao, da se prilagodi novim
dostignucima nauke i tehnike, da
ih dovede u sluzbu profita. Na toj
bazi nastali su medugranski krupni
monopoli. Sve te procese pratio je i
porast eksploatacije najamne rad-n- e
snage, all i njeni otpori toj
eksploataciji. Istovremeno vlade su
se sve vise mijesale u privredu
svojih zemalja, §to je na drugoj
strani neminovno dovelo do naru-Savan- ja
zakonitosti u drustvenoj
reprodukciji.
Koriste6i rezultate naufino-teh-ni6k- e
revolucije — monopoli jacaju
prevlast u ekonomici. A posebno
teSke posted ice ostavlja trka u
naoruzanju, koja se odvija u intere-s- u
vojno-industrijsk- og komplek-sa.- ..
U poslijeratnom razdoblju
ilanice NATO pakta utrosile su
za naoruianje basnoslovnu sumu
— od 3,5 triliona dolara, od Cega
preko 2,3 triliona otpada na USA.
Diktirajuci sve vece cijene ratne
tehnike — proizvoda6i oruzja gura-j- u
zemlju u јоб ve6u inflaciju.
Sve to utice da u vecini zemalja
kapitallstiCkog sveta raste tenden-cij- a
u pravcu tehniikog zastoja, u
pravcu strukturnih kriza i razbukta-vanj- a
inflacije. §to dalje odmiCe
vrijeme — drzavno-monopolistifi- ki
kapitalizam postaje sve ve6a prep-rek- a
za razvoj proizvodnih snaga,
za reSavanje problema koji uzbudu-j- u
6ove6anstvo.
Stapanje inflacije, hronifine ne-zaposlen- osti,
strukturnih kriza i
kriza hiperprodukcije u jednu cjeli-n- u
rezultat je lanca naruSavanja i
modifikacija ekonomskih zakona
kapitalistiCke ekonomike u uslo-m- a
drzavno-monopolistifik- og kapi-talizma.
Prepli6uci se u jedinstve-n- u
cjellnu — navedene pojave
znatno suiavaju manevarski pros-to- r
kapitalistickog sistema u cjeli-n- i.
V
,1
L
t
f
' Zaostravanje odnosa
i
.' U proteklih deset godina joS vi§e
su se zaoStrili odnosi izmedu i
glavnih kapitalisti6kih zemalja. Us-le- d
neravnomemog razvoja — joS
pre desetak godina u imperijalistifi-ko- m t taboru formirala su se tri
konkurentska centra: USA, Zapad-n- a ;
Evropa i Japan. Poslednjih
godina doSlo je do dalje koncentra-cij- e '
snaga japanskih i zapadno--evropsk- ih
monopola. Na primjer, ii
1979. procentualni udio u sumarnoj ' industrijskoj proizvodnji kapitalis-tiiko- g '
svijeta iznosio je svega
37%, tj. bio je manji nego udio
Japada i Zap. Evrope uzetih Zajed-no.
' Znatno su ојабаИ monopoli (Z. '
i' Evrope i Japana) koji konkuriSe sa
ameri6kim. Krajem protekle dece-nij- e '
konkurentima USA pripadalo je
8 od ukupno 11 vodebih korpora-cij- a
automobilske industrije kapita-Iisti6ki- h
i
'
zemalja; 4 od osam u i
.' elektronici I elektrotehnici, 5 od 6 u
hemiji, dva od tri koncerna u crnoj
metalurgiji. Ako izostavimo indus-trij- u
nafte, gdje јоб uvek dominira-j- u
pozicije ameriikog kapitala,
onda svega 8 od 30 najvecih
korporacija kapitalistiikog svijeta
pripadaju USA.
Zapadno-evrops- ki I japanski mo-nopoli
nezadriivo prodiru na ame-ri6k- o
trziSte. Naro6ito brzo rastu
njihove direktne investicije kapitala
u USA. Broj filijala inostranih
korporacija na ameridkoj teritoriji
porastao je za nekoliko puta.
Konkurencija izmedu imperijalis-tiiki- h
drzava sve бебсе prerasta u
sukobe na nivou njihovih vlada.
Tako, na primjer, poslednjih godi-na
najostriji sudari takve vrste bili
su oko veoma niskih cijena zapad-no-evropsk- og
беМка na trziStu
USA, pa u vezi атепбкод vje§ta6-ko- g
vlakna u zemljama Evropske
ekonomske zajednice. OStri sukobi
se ispoljavaju i u vezi valutnih
kurseva. U stvari, danas nema ni
jednog krupnog ekonomskog pita-nj- a
na kome se ne sukobljavaju
kapitalisti USA, Japana i Zap.
Evrope. гlttwЦИИЦЦ
Pjevaj vilo u planini vjesto je sroce-n- o
djelo iskrene sentimentalnosti.
Ono nas obavezuje da vise paznje
poklonimo i ostalim djelima Amalije
Batisich i drugih pisaca iz redova na-si- h
iseljenika
ш.с.!...1!..УЈ..:,:~ j -.-.- ;„ Mr.!.,
ismo iz Amerike, vazno je poglavlie
u zivotu mnogih nasih familija. Prispjece pisma iz
daleke zemlje bio je (i jest) dogadaj koji adresat
najcesce nije htio a nije ni mogao zadrzat'r samo
za sebe. Pisma iz Amerike (a Amerika ie bila si-non- im
za sve prekomorske zemlje po kojima su
se rasuli nasi Odiseji iz Like, Dalmacije iii Herce-govin- e)
bila su jedina lektira iz svijeta kojoj u nas
nikada nije manjkalo citalaca. Danika se ozenio,
.Deka umrla, ]ojina se Marica upisala u koledz,
Dovo sve prokockao, Matija pok. Sime kupio far-m- u
i pao s konja, doktori mil raznijeli imanje, Mar-k-o
Pajanov iste sliku Pilipove Anice, Ivan Guzvina
kupio katnicu u Chicagu, drzava Illinois, Dela s
dicom vraca se kuci. Mali Dujo se prizenio jednoj
bogatoj Crnkinji . . . teme su o kojima su pisma
iz Amerika uzbudljivo izvjestavala. Dramaticnije i
privlacnije literature gotovo da i nije bilo!
3edno takvo pismo stiglo nam je i nedavno. Ni-je,
istina, iz Amerike, nego iz Novog Zelanda, a
nije pismo, nego roman, ali roman o svijetu i Iju-di- ma
iz pisama iz Amerike. Nedostaje mu samo
dolarska novcanica, no to mu s obzirom na ola-kot- nu
cinjenicu da nije napisano samo u jednom
primjerku moramo oprostiti.
Roman se zove Pjevaj vilo u planini, a napi-sal- a
ga je Novozelandanka hrvatskog podrijetla
Amelia Batistich iz Aucklanda. Roman je preve-de- n
s engleskog (prevodilac je Branka Kesic-Safar- ),
a objavila ga je, kao prvu knjigu nove bi-bliot- eke
knjizevnih ostvarenja nasih iseljenika Li-je- pa
nasa domovina, Matica iseljenika Hrvatske
u Zagrebu.
W лр Ш £& ЉГ-- ~J& ЈШ Ш Ш --тзшШШ
Amelia Batistich rodena je 1915. u Dargavilleu,
u Novom Zelandu, u obitelji doseljenika iz Dalma-cije.
Prve kratke price — o utrkama i trkacim ko-nji- ma - objavila je 1944. godine i otada nepre-kidn- o
pise. Prvu knjigu objavila je, medutim, tek
dvadeset godina kasnije. Bila je to zbirka kratkih
prica o sudbini naseg covjeka u novom svijetu,
a objavljena je pod naslovom Masline u Dalma-cij- i.
Nedavno je, kako nas informira urednik bibli-otek- e
Lijepa nasa domovina Ivo Smoljan, A. Ba-tistich
zavrsila posljednju redakturu svog drugog
romana, Druga planina, druga pjesma, koji ce
uskoro objaviti nakladnicka kuca Hoddel arid
Stoughton. Vec i iz samog naslova vidi se da je
to djelo u uskoj vezi s njezinim prvim, sada i
nasem citaocu dostupnim romanom Pjevaj vilo u
planini.
Vila koja se spominje u naslovu je vila iz pjes-m- e
koju je sesnaestogodisnji mladic donio iz Da-lmacije
u Novi Zeland. Kao jedne pd najljepsih
qlika iz djetinjstva - a roman Pjevaj vilo u pla-nini
i nije nista drugo nego kaleidoskop senti-mentaln- ih
prizora iz iseljenickog zjvota.
U romanu se, u prvom lieu, s nostalgijom i sen-timento- m,
ispreda jednostavna pripovijest o
adaptaciji doseljenicke obitelji na noVe zivotne
okqlnosti u novom svijetu. U prvom su planu lijepe
strahe tog zivota (za razliku od, recimo, romana
Josipa Kirigina Na kraju duge, u kojem preteze
grublja i krvavija strana zivota nasih ljudi u novoj
sredini), duhovite zgode i zabavni dogadaji, za-nimlji- ve
i neobidne licnosti, ali ni gorcina neuspje-h- a ineostvarenih zelja nije daleko. Iza prizora
obiteljskog sklada i sloge, marljivosti i humanizma
nije tesko nazreti tugu. zar covjek moze biti utsti-n- u bezbrizan i zadovoljan u sredini u kojoj nad
svakim postupkom vreba pitanje: sto. ce reci En-glez- i?
Roman Pjevaj vite-- u planini, to autoricino pi-smo
iz Amerike, vjesto je sroceno djelo iskrene
sentimentalnosti (u nasoj suvremenoj literaturi
prezrene i odbacene). Ono nas obavezuje da v-ise
paznje poklonimo i ostalim djelima Amelije Ba-tistich
i drugih pjsaca iz redova nasih iseljeni-ka.
Josip Pavicic