Zwilazkowiec Alliancer, August 11, 1972

              IC - v "' " ąkf -
HU 'JłeuftfU fti"V iW&Sałwii-y-ft 1 V -- 5 ? utjfi "') nx? ł Mm
NR 6465 JwiAtK0W1IC" flWJM (August) plątk 11 — m STR9 ml
'??" i Cara Ewns RĘCE
Na tej stacyjce ostatniej już żony na rosyjskich bezkresach
bo zawieruszonej tu chyba tylko Ileż to żon w końcu zginęło tak
precz niedopatrzenie pociągi bez śladu bez krzyku bez prze-musiał- y
zawracać mozolnie prze I czucia bez zjawienia się we śnie
rzucając parowóz na skrzypiącej na pożegnanie? Ileż kochanych
zwrotnicy na tej stacyjce gdzie młodych ślicznych żon
szyny kończyły się niespodzie-wanie
w polu koło kępy brzóz
a dalej rozciągał się już tylko ciężkim westchnieniem skłoniła
step szary i płaski— tu właśnie g}owc ku oknu i profil jej za-dał
ostatecznie za wygraną Pu-'ryS0W- ał się ostro na tle zakop-żegna- ł
etap życia związany ze concj szyby Bezzębne zapadłe
wszystkim "stamtąd" — z przc-t-a poruszały się gorliwie w
bywaniem wśród najbliższych 'sennej modlitwie czarna chu- -
we własnej ojczyźnie na włas-nym
ugorze Teraz poza budn-kici- n
obcej stacji nie było już
nic — nie tylko szyn prowadzą-cych
jak smugą słońca śladami
Klary ale nic było i śladów dro-gi
powrotnej — drogi do domu
do żony — tej drogi która wczo-raj
jeszcze wydawała mu się nie
zupełnie zgubiona możliwa me
przekreślona na zawsze
Teraz był już koniec Ogarnę-ło
go wielkie znużenie i obojęt-ność
Drzwi poczekalni wiszące
na jednym zawiasie stuknęły
dwa razy o framugę i zatrzas-nęły
się targnięte przez wiatr
W środku zapanował od razu
mrok Za brudnymi szybami
step leżał bezkresny i groźny jak
morze
Wyjął z kieszeni battlcdrcssu
ostatniego Camcla Potarł zapał-kę
o pudełko — nie chciała się
zapalić Spojrzał na obłocone
buty wspomniał wiclomilowy
marsz do stacyjki wśród śnież-nej
stepowej zawici
Na nicheblowanej ławce pod
ścianą siedziała jakaś kobiecina
w walonkach pochylona ciężkim
snem nad tobołkiem nuconym
na ziemię Wkoło rozbitego klo-sza
pod sufitem zataczała! nie-spokojne
kręgi czarna mu-cha
zbudzona niespodziewanym
przedwiośniem Matuszka Rosja
leżała za oknami i we wnętrzu
stacyjki i zagarniała go w sie-bie
poczuciem ostatecznej nie-odwołalnej
beznadziejności '
Odległy o miliony lat świetl-nych
— bo w tamtym życiu
wszystko przecież było światłem
i radością — leżał dom w gru-zach
jego dom Milion lat tcinu
wzbił sic w powietrze oderwał
sic od swojej ziemi po raz ostat
ni Anglia już bjła bliższa
czasie już-- była prawdziwszo
Ale teraz nawet hangar lotniczy
nawet oficerska messa i twarze
kolegów —' wszystko to co byio
codzienrtością "jeszcze miesiąc
temu — skurczyło się nagle w
tym stepowym tczkresic i także
wydało się nierealne Szukał
Klary Szukał swojej żony Nic
leciał tu samolotem o nic Le-ciał
tutaj na skrzydłach arch-aniołów
w powietrznej trąbie
nadziei pewności i uporu: znaj-dę
ją żyje jest czeka
Nic tak to było łatwo wypro
sić wysłanie z angielskiej bazy
lotniczej aż tutaj Ci co siedzieli
po ministerstwach w Londynie
ci co nic powąchali jeszcze woj-ny
tym było łatwiej Jechali do
Kujbyszcwa do Kermine do Bu
zuluka — w delegacjach w mi
sjach jako eksperci łącznicy
spece Sam się czasami dziwił
że mu się udało że wysłuchali
jego argumentów że dali się
zmiękczyć jego prośbami żebra-niną
o wyjazd Potrafił ich prze-konać
że się przjda No i przy-dał
się W to co mu tu robić
kazano wkładał wszystkie siły
całą swą miłość całą nadzieję i
wszystko upór IdącsfJadami ob-cjc- h
nazwisk węszył jak pies po
tropie zapach jedynego imienia
Wyławiał z bezkresu rosyjskie!
ziemi to czy tamto nazwisko
które naraz stawało się ciałem
i zaczynało żyć na nowo oble
kało się w mięso i kości prze-stawało
tkwić w ewidencji "za-gubionych"
Człowiek z kartote-ki
wracał do życia Czasami na
trochę tylko — na kilka dni ty-fusowego
kryzysu na drogę do
mogiłki wykopanej w polu Aic
już był Można go b}ło dotknąć
czasami nakarmić często pocę-szy- ć
W wędrówkach tych imię Kla-ry
w j pływało na powierzchnię
to tu to tam i lśniło na smudze
tropu jak kwiat świętojański
Tak tu były jej ślady — w tym
mieście w tm więzieniu Tak
pamiętała ją towarzjszka w ech
w Mińsku "Taka wspaniała
bujna kobieta prawda? Siedzia-ła
za sprawy harcerskie za
dywersję tak tak a potem po
wyroku zesłano ją do obozu pra-cy
Na pewno w sierpniu 1941
już po amnestii siedziała tam a
lani na posiołkii " Ale gdy do-jeżdżał
dochodził dowlekał się
— ślad ginął i musiał szukać dd
lej Ta stacja była już kresem
O sześćdziesiąt wiorst od nlei
leżał ostatni posiołek ostatni
ślad Z rozstajnych dróg posioł
ka wyszła któregoś dnia Klara
w drogę powrotną W drogę do-kąd?
Teraz wraca stamtąd Wracał
do Kujbyszewa potem do An-glii
Wypełnił tutaj swoje zada
nia W Anglii czekał}" inne waz
Babuleńka na ławce pod ścia-na
ooruszyła sic przez sen Z
steczka opadła niżej na czoło
Z podartych rękawów fufajki
wysunęła na kolana znużone rę-ce
Spała i jęczała przez sen O
czym śnić mogła taka kobieta
na takiej stacji?
Mucha pod sufitem zabrzęcza-ła
głośniej przez zbitą szybę
wpadł w zaduch poczekalni po-wiew
zmoczonych deszczem ste-powych
traw Ręce babki na ła-wie
opadły niżej zakołysała pal-cami
nad tobołkiem pilnując go
przez sen bpojrzat na nie nie-chętnie)
były żywe w martwocie
tego miejsca ruchliwe nawet
we śnie I naraz przeraził się ich
widoku jakby upiora wywołane-go
z przeszłości
Ręce kobiety były smukłe o
długich palcach jakieś wyniośle
pańskie Były to ręce silne i
zdrowie i ciągle piękne o tyle
młodsze od reszty ciała Pomi-mo
brudu i połamanych kru
chych paznokci leżały jak dwai
niespodziewane kwiaty na czar-nym
materiale spódnicy
Takie długie i wąskie a moc-ne
dłonie miała matka Klary i
po niej miała je Klara Na prze-gubie
lewej ręki kobiety widnia-ły
blizny po wrzodach Szkorbut
— pomyślał — awitaminoza
Ale nawet te blizny nic mogły
umniejszyć piękna jej brudnych
spracowanych rąk
Klara Jej ręce ł jej włosy
Zacisnął powieki chciał przypo-mnieć
sobie tę twarz najdroż-szą
twarz nic widzianą od trzech
niespełna lat Pamiętał ją jesz-cze
wczoraj jeszcze dzisiaj z ra-na
Ale teraz w tej chwili nie
mógł już sobie przypomnieć Pa-miętał
ją jeszcze tak dobrze o
świcie gdy odchodził z posioł- -
ka zgubiwszy trop gdy odjeż-dżał
już ostatecznie kiedy de-zertero-wał
i dawał za wygraną
W izbic gdzie iyla tak jeszcze
niedawno uniosła mu się nad
głową wspomnieniem najżyw-szym
na przełomie czarnej ste
powej nocy Twarz Klary Jasna
twarz — nic piękna łagodni
właśnie jasna — twarz Klary
jedyna jedyna na świecie naj-lepsza
twarz w koronie wspa-niałych
złocistych warkoczy
Musiała je ściąć pomyślał i da-lej
patrzył na ręce 'kobiety pod
ścianą Wszy pewnie chodziły po
jej włosach pewnie musiała je
smarować naftą jeżeli miała
naftę a potem także dała za
wygraną Ręce"Klary i jej wło-sy
Już nie nie pamiętał Umknę-ła
w zapomnienie nic umiał już
wyczarować z pamięci bliskości
jej ciała jej uśmiechu Nie
umiał dotrzymać jej wiary za-pomniał
U progu przebudzenia kobie-ta
westchnęła znowu głęboko
Podświadomie objęła palcami
sznurki tobołka wtuliła głowę
w ramiona Jeszcze chwila jesz-cze
chwileczka zaraz powróci w
rzeczywistość zaraz się obudz
ale na chwilę na kawałeczek
wieczności — na jedną jej se-kundę
pozostanie jeszcze w i
śnie
Bo śnił się jej park zamknięty
klamrą drzew kasztanowych tak
gęstych że nic widziała prze?
nic pogodnego nieba W alei le-żała
cisza i wilgoć a poza kasz-tanowymi
liśćmi jak za zasłona
z ciemnozielonego jedwabiu le- -
żai sierpniowy upał Cóż to była
za wiosna tego roku szczęścia i
cóż to było za lato: dobre lato'
szczęśliwe lato Gorące i mocne
jak ramiona mężczyzny który
przenosił ją przez próg ich do-mu
na całe na całe życie Lalo
mocne urodzajem lato oszoło-mione
miłością
Matka w ogrodowych ręka-wiczkach
pieliła grządki pod ró
zami a ona sama zawzięta i
szczęśliwa kilkunastodniowa pa-ni
domu na własnym na swoim
— unosiła silnymi dłońmi sa-gan
z wrzącymi w syropie po:
rzeczkami Wtedy to właśnie
przy tych konfiturach zaszedł ją
od tyłu i objął ramieniem Nie
pocałował nadstawionego policz-ka
tylko ujął jej dłonie w swo-je
obie i powiedział: "Moja muc--
:a moja własna moje lato"
Do dzisiaj nie mogła nadziwić
ic tamtemu swemu szczęściu
3o przecież i urody wielkiej mc
iiiała i żadnych talentów prócz
wyjaśniało się i stawało proste
I że kochał tę jej zwierzęcą siłę
tę energię powstałą ze zdrowia
niejsze sprawy poszukiwanie nie znało choroby i znużenia
"Moja mocna" powtarzał i
słowo to brzmiało w niej do dzi-siaj
najpiękniejszym miłosnym
zaklęmiem Była mocna bo prze-żyła
śpiące palce uchwyciły rąbek
tobołka Jeszcze chwila snu je-szcze
chwila — uciekła w aleję
kasztanową roześmiana silnymi
zębami które nie zaznały ani
pięści ani szkorbutu
Wykrzesał wreszcie ogień z
zamokłej zapałki Ile jeszcze te-go
czekania w tym przeklętym
stacyjnym chlewie na najbliższy
pociąg Nie wiedział I tak pusto
Przywykł już do widoku setek
obszarpanych podróżników na
każdej najmniejszej choćby sta-cji
kolejowej w Rosji A tutaj
tylko ta strzyga bezzębna i on
I ta mucha uporczywa brzęczą-ca
pod sufitem jak wyrzut su-mienia
jak refren porażki "Nie
udało ci się nie udało ci się '
To że na tej stacji czekało
ich tylko dwoje — to także był
zły znak Wszyscy którzy mogli
poruszać nogami wszyscy któ
rzy żyli zesłani na ów stój po-kuty
— na wieść o amnestii wy-legli
jak szarańcza Tygodniami
koczowali na stacjach pchali
się dusili deptali byle tylko
dojechać dokądkolwiek oddalić
się odszukać swoich Dzisiaj na-wet
kałmuccy gospodarze tej
ziemi nie zaglądali na stacyjkę
Nic było po co Wszyscy którzy
mogli odjechali już dawno
Mucha pod sufitem zamilkła
Usłyszał w ciszy urywany od
dech kobiety Trwała uśpiona
i zesztywniała podobna do szty
chu Diirera oglądanego za stu-denckich
czasów w Pinakotece
w Monachium Może Polka —
pomyślał — Może coś wie? Mo-że
znała Klarę? Zrobił niepewny
krok ku niej chciał nią potrząs-nąć
rozbudzić spytać: "Znasz
Klarę? Czy spotkałaś Klarę mo-ją
żonę?"
Ale zawahał się Namiętny
żal złość żółć przeciw wyrokom"
losu niesprawiedliwym ślepym
wyrokiem zalała go nową falą
Taka to żyje taka to przetrwa
ła bezzębna obrzydliwa cah
w strupach Jaką to siłę mu-siała
mieć w swym wyniszczo-nym
ciele I po co?' Dla kogo?
— Dla kogo dla kogo? —
zaszeptało kobiecie we śnie
Dla kogo — ktoś zbierał róże
w ogrodzie pod kasztanami? Dla
kogo pływały w rubinowym bul-gocie
porzeczki czerwone jak'
krew? Krew uszła i z niego t z
niej już dawno Na pewno nic
żył A ona? Ona także nic żyła
Tylko jej larwa jej cień cho
dził po miedzach i straszył iskrą
która
już gdy kry
tyle cnieoa ta ou™
ły w nici tylko ręce Jak skład
nic jak znakomicie klepały kost-ki
z wielbłądziego jak
potrafiła trzema hieratycznym'
ruchami kapłanki która odpra-wia
ofiarę na ołtarzu bóstwa —
kleić kostki na opał jedna po
drugiej jedna po drugiej-n- a
Kisielewski
jest stałym
się niezwy-kle
wojny w
niku Powszedni} m" wspom-niał
Pan już prawie 27 lat
mija od pierwszego Pańskie-go
felietonu w tym piśmie A
przecież pisywał Pan także
przed wojną O czym?
Pierwsze moje rccenzyjki
muzyczne się w
1932 w wydawanym przez Wacła
w a Grubińskicgo dwutygodniku
Tygodnia" się
tam kilka W roku
1933 w "Zecie" Jerzego Brauna
ogłosiłem artykuł "Czy upadek
muzyki?" Wywiązała dysku-sja
w której głos
Rcgamcy i Alina Świdcr-ska'- W
roku 1934 zacząłem pisy-wać
w "Buncie Było
to bardzo dobrze redagowane pi-smo
Publikowali m
trzej bracia Bocheńscy dwaj
bracia Pruszyńscy Kazimierz
icz Stanisław Stom-ma
Konstanty Jan
Frankowski
przeważnie tematami
Pamiętam taki artykuł
ideowy" w zes-tawiłem
ONR "Wiadomości L-iterackie"
skrajną lewicę Na-pisałem
także dość zjadliwą rc--
tego chyba — jak — cenzję z "Ferdydurke' Lzcsław
wszystko przy niej Straszewicz który zajmował się
działem literackim a był wielbi-cielem
Gombrowicza nie-chci-ał
zamieścić więc
ze zgody ze światem z optymiz-- wałem recenzję w "Czasie" Pod
mu życiem ciała które I czas w latach 1942-4- 4
niż 'Ko--
co? Na przeżycie? Na przeżycie'
czego? Przecież przeżyła już sa
mą siebie
W plecaku miał nieco ubra-nia
dla Klary Grubą ciepłą
sweter wełniane majt-ki
a wszystko to kupione za wy-żebrane
kupony odzieżowe u
Jenny z kantyny NAAFI Jeździł
z tym balastem wszędzie śniło
mu się po nocach że odpakowu-j- e
te rzeczy ł kładzie je przed
Klarą — dary-fetysz- e dary-ofia-r- y
całopalne które musiały go
doprowadzić do niej
"Klaro kocham cię pamiętaj
gdziekolwiek jesteś kocham cię
Klaro te rzeczy twoje rze-czy
jcżclibym je oddał teraz
jeżeli oddałbym je tutaj Kla-ro
— len sweter i ta
to symbole a także i ten krem
na twoją zapewne
jasną twarz " Poruszył mięś-niami
pleców wyczuł twardy
róg z kremem poprzez
płótno plecaka
— Klaro — powtórzył głośno
— nic znajdę cię nie już cię
znajdę Oddam te rzeczy tak
jakbym dawał na mszę za stra
conych
W tej chwili wypłjnęła znów
przed jego oczy upragniona
ukochana wiecznie żywa wio-śnian- a
Klara młodziutka żona
z sierpniowych przedwojennych
nocy Zobaczył ją jakby stała
przed nim żywa — dorodni
wspaniała jedyna Uśmiccłuła
się białymi zębami chowała za
siebie ręce powalane sokiem po-rzeczkowym
zdawała się mówić:
"Jestem Taka zostanę na zaw-sze
Jestem — nikt mi cię nic
odbierze jestem w tobie "
go znowu rozpacz
tęsknota bezbrzeżna i skrucha
Można mieć wiele kobiet ale tę
prawdziwą tę jedyną posiada
się tylko raz w życiu
Na palcach jakby się znalazł
w kościele podszedł do uśpio-nej
kobiety wyciągnął ku niej
rękę obudzić chciał zo-baczyć
zdumienie i radość w jej
oczach gdy złoży u jej nóg te
wspaniałości z plecaka "To nie
ja daję to Klara A możeście
kobieto widzieli ją gdzie tutaj?
sobie wyszła stąd
sześć tygodni temu możeścic
Dotknął ostrożnie jednym pal-cem
czarnej chusteczki na gło-wic
uniósł jej rąbek no niech-że
się zbudzi nareszcie z tych ję-ków
i chrapania!
Chusteczka była luźno zwią
głowy policzkom
'sic grzała ku
Brudne zmatowiałe ale wciąż
jeszcze wspaniałe złociste war-kocze
okalały głowę śpiącej
Nie obcięła swych wspania-łych
włosów mimo wszy Prze- -
tej łaski Bożej nazywała ciwnic Natłuszczała czasami
się życiem Nie była kobietą łojem był — dzieląc
nic była nawet człowiekiem Zy- - jjamu: ao a
nawozu
padły Tak kochał jej włosy
Patrzył
Policzki miała w bliznach
jak ręce — w po
wrzodach ściągnęły skórę
harmonijkę zmarszczek Była te
do
Czterdziestolecie działalności
publicystycznej Stefana Kisielewskiego
Znakomity pisarz kompozytor publicysta Stefan
obchodzi pracy publicystycznej Na
łamach pisma którego współpracownikiem
to jest "Tygodnika Powszechnego"
interesująca rozmowa z nim którą poniżej zamiesz-czamy
— W gwiazdkowym "Tygod-[nic- c zastał mnie Kra
że
—
pojawiły roku
"Echa
kawałków
się
zabierali Kon-stanty
Młodych'
tam in
Studentów
Łubieński
Interesowałem się
polityczny-mi
"Ter-roryzm
którym
i
że mówił
weselało '
tego opubliko- -
głodnego okupacji
'napisałem' "Sprzysiężenic"
spódnicę
spódnica
wynędzniałą
słoika
nie
Ogarnęła i
chciał
Przypomnijcie
"
tak
i bliznach
jej
kowie W roku zgłosił się
do mnie pewien facet który za-czął
mówić że słyszał o mnie
od Miłosza i mi zapro-ponować
współpracę ale nic
wie czy będzie mi odpowiadał
profil pisma bo to tygodnik ka-tolicki
to był Jerzy Turowicz
Propozycja mi jak najbardziej
odpowiadała i tak się
współpraca z "Tygodnikiem Po-wszechnym"
Pan z rodziny
o znakomitych trad}cjach:
ojciec pisarz i publicysta
"Robotnika" strj słynny
dramaturg Jaki był wpływ
domu Pana
by! piłsudczykowski
panowały tradycje szarego PPS
ale ja byłem przekorny nic ciąg
mnie socjalizmu Wycro
wany byłem też w
haseł endeckich Wymyśliłem
więc sobie chrześcijań-skie
jako polityczne odniesienie
Jak Pan widzi przez przekorę
byłem na prawo od
Dziwne skutki wychowania Wró
ćmy poglądów ojca Choć był
długo sympatykiem PPS jed-nak
w roku 1928 zerwał z nimi
chyba właśnie z sympa-tii
do Marszałka Przy okazji
niech Pan sobie wyobrazi że bo-daj
w 1901 roku trzech ludzi
w pismo soc-jalistyczne
"Płomień" Był to
To znaczy do którą
matka Klary mogłaby być za
wiele lat
— Moja mocna powiedział
bczmjślnie — Moja mocna
— i cofnął się pod ścianę wc-iskając
pięści w usta żeby nic
bluzgnąć krzjkicm bluźnierstwa
— Moja mocna —
pow tórzył
I w rozpacz wpadła mu nagle
myśl o tym co powiedziałaby
Jenny z NAAFI widząc go
naprzeciw śpiącej "Skłamałeś
— powiedziałaby Jenny Ja ci
kupony dałam dla Klary dla
twojej drogiej wdzięcznej żony
na ciepłe majtki żeby okryły
jej piękne uda na spódnicę na
sweter dla twojej dla twojej
tęsknoty"
Czając się jak pies którego
obito cicho cichutko zsunął z
ramion plecak Rozpiął sprząc:-k- i
zaczął wyjmować
Patrząc ukradkiem na na
ławce płacząc zck łapczywie porywają
co czyni — nie na pe-wno
nic co czyni —
prezenty na
podłodze jeden po drugim rów-nym
rządkiem na chwilę
(Chciał skupić myśli chciał SiC
wziąć w ryzy Z ulgą zarejestro-wał
resztką świadomości że nie
myśli w ogóle nic Ukląkł Na
przybliżając ostroż
nie by śpiącej po
suwaj bezszelestnie paczki pa
cuszki aż doczołgał się do jej !frm ale
rąk Tak je zostawi te rzeczy
Tak ją okoloną darami zostawi
wycofa się cicho za
drzwi ucieknie do po
ciągu
Wciąż na kolanach uczynił "} if'-"'™- ™-
pierwszy odwrotu Zaskrzy-piała
deska w podłodze Kobieta
na ławce wzdrygnęła się otwo-rzyła
oczy
Nie gdzie jest Nad
sobą widziała wciąż jeszcze kasz-tanowe
korony ze A ścia-ny?
Tak prawda Wy-szła
stąd kiedyś w poszukiwaniu
zaginionej matki a teraz wra-cała
nic znalazłszy A ten czło-wiek
ten człowiek na kolanach?
Patrz} ła na niego glodn}mi
oczami jakby się wpatrywała w
nowy inny nieprawdopodobny
sen Zamrugała bezrzęsnymi
oczami wszystkie rzęsy da-wno
na skutek awita-minozy
i amoniakalnych wyzie-wów
wielbłądziego nawozu — a
ten człowiek ten żołnierz? Klę-czał
i twarz miał nabrzmiałą roz-paczą
Patrzył ale miał oczy
zana Zsunęła się posiusznio na oślepione łzami ręce
tył kobiety odsłoniła ku przesunęła palcn- -
czo}0_ mi po bezzębnych ustach spoj- -
Tofnał " dół niemu swym
je
po
ukazała
chciałby
—
— Pochodzi
—
—
at
mosfery na po-glądy?
—
niechęci
rodziców
powodu
założyło Tarnowie
kobiety
—
i nienawiści
—
prezenty
wiedząc
wiedząc
rozkładał zaplutej
kolanach
i
ostrożnie
wsiądzie
odjedzie
wiedziała
te
stacyjka
—
wypadły
Podniosła
spuchniętym nogom w walon--
kach
— Klara? — zapłakał pyta-niem
— Klara?
Wciąż patrząc mu w oczy w
którym zobaczyła wszystko jak
magiczym zwierciadle odbi-ciem
które nic kłamie na chwi- -
bina 'to na włosy nie wy!lc 'nów Pyszna V™ina l moc
na oderwała ręce oa uczzęoncj
twarzy powiedziała:
— Ja was nic u
Z daleka na stepie po szarym
widnokręgu gwizd parowozu
się długim echem Nadcho- -
raz bardzo podobna matki idził pociąg
40-lec- ie
Ukazało
1945
zaczęła
Dom
ncło do
do
centrum
do
teraz
Ustał
się
obudzić
snu
ku
żeby
znaj
od-bił
mój ojciec Stanisław Kot i ko-lega
szkolny ojca Sobclsohn póż
niejszy Karol Radek
— Kogo z polil}ków i myś-licieli
politcznych okresu
międzywojennego cenił Pan
najbard7icj?
— Przez dłuższy czas żadnych
myślicieli politycznych nic ceni-łem
bo po prostu icli nic zna-łem
Piłsudski był fascynującą
postacią ale nic był najciekaw
szy do czytania Z nacjonalista
mi zapoznałem się o dziwo pe-wnie
przez "Legion Młodych"
Wie Pan jest to sanacyjna orga-nizacja
o tendencjach niezależ-nych
która miała równoważyć
wpływy Obozu Wielkiej Polski
wśród młodzieży "Legion Mło-dych"
stawał się coraz bardziej
lewicowy Należeli tam m in
Jędrychowski żółkiewski pa-tronem
zaś był Wincenty Rzy-mows- ki
Kiedy zaczęto afiszować
czerwoho-ateistyczn- y charakter
tej organizacji wystąpiłem z jej
szeregów Przedtem jednak bra-łem
udział w swej ego rodzaju
seminariach organizowanych
przez Wydział Kultury "Legionu
Młodych" którego kierowni-kiem
był Stefan' żółkiewski Wy-brałem
temat: nacjonalizm pol-ski
Jeszcze pamiętam jak przy-niosłem
do domu całą stertę
książek Wówczas przeczytałem
Dmowskiego Popławskiego Ba-lickiego
itd Wie Pan w krę-gach
lewicowej inteligencji mia-no
do tego podejście pełne lek-ceważenia
i pogardy Z ende
kami się dyskutowało a już
na pewno nie czytało się ichpo-ważńiejszyc- h
prac Mnie te ksią
żki bardzo zaciekawił}' Zwłasz-cza
Dmowskiego "Polit}ka pol
Nowe i nie tylko nowe książki
C
JERZY GOT: Na wyspie Guaxary — Wojciech Bogu
sławski i teatr lwowski 1789—1799 — Wydawnictwo
Literackie — Kraków 1971 str 472
HENRYK SAMSONOWICZ: Złota jesień polskiegośred-niowiecz- a
— Wiedza Powszechna — Warszawa 1971 r
str 245
ZDZISŁAW ŁAPIŃSKI:
„Znak" — Kraków 1971
zytanie jest również pa-sją
nawet namiętnością
Przybiera czasami zdegenero-wan- e
formy bo jakże np ina-czej
określić ludzi czytają-cych
wszystko cokolwiek im
wpadnie w ręce Nie potrafią
często nawet w formie naj-bardziej
ogólnikowej streścić
czy też scharakteryzować
przeczytaną książkę To osob
nicy którzy nie Kupują Ksią- - postać lecz bezgłośnie nic
nie
ruch
nie
Luuzytii yuiKrw i nruuidimir
korzystają z wszelkich biblio- -
tek Nikt nie nazwie ich rze
telnymi czytelnikami Zdarza
się jednak iż taki nieuporząd-kowany
dziki namiętny po-żeracz
słowa drukowanego u-slatk- uje
się i zaczyna smako-wać
w lekturze
Powoli systematyzuje swo-je
zainteresowania i wówczas
Maje sic nie tylko doskona- -
czytelnikiem i sma- -
Koszcm uuznacza sie zazwy-czaj
szerszym zainteresowa-niem
w lekturze a więc nie
ogranicza się np do powie-rśnci
lpoefnznjinczynnmdzilinewł nhAistnonryllclrzn- -
w
w
w
WYtll UUUlU4llHŁill HU
lecz sięgać będzie do książek
z kilku dziedzin czasem na-wet
nie pokrewnych Ale
tym właśnie przeznaczone są
nasze uwagi
W dziejach teatru polskie-go
Wojciech Bogusławski zaj-muje
pozycje najwyższą Spó-źniony
pomnik — bo powi-nien
był go mieć dawno już
— na PI Teatralnym w War-szawie
głosi wszystkim iż jest
ojcem sceny polskiej Imie-niem
i nazwiskiem jego na-zwano
kilka teatrów Ciągle
jednak wicmy'o tym niezwy-kłym
człowieku mało Bogu
sławskiego nazywano rów
nież — ale to już przesada —
polskim Molierem gdyż byl
autorem wielu sztuk Ten
twórca sceny polskiej miał
żywot burzliwy co napewno
nie wywoła zdziwienia gdyż
niejako stanowi to atrybut
artysty
Bogusławski był w jednej
osobie przedsiębiorcą teatral-nym'
to jest antreprenerem —
używając ówczesnej termino
logii — dyrektorem reżyse-rem
aktorem — naturalnie
czolQvym — oraz autorem i
tłumaczem Pozostawił około
80 sztuk oryginalnych prze-róbek
tłumaczeń a ponadto
napisał „Dzieje teatru pol-skiego"
dzieło historyczno- -
-- autobiograficzne Z utworów
jego najbardziej znane i gry-wane
po dziś dzień — w nie-co
zmienionej naturalnie for-mie
— to „Krakowiacy i gó--
ska i odbudowa państwa" (cylo
wał ją po wojnie Bolesław Bie-rut)
najmniej "Myśli nowocze-snego
Polaka" Później przeczy-tałem
Władysława Studnickiego
później Bobrzyńskiego i innych
konserwatystów Z PPS ceniłem
Perlą Pużaka Niedziałkowskie-go
i Barlickiego Z publicystów
sanacyjnych najciekawszy (może
jedyny cickawyj był Ignacy Ma
tuszewski z temperamentem pi
sywali Stpiczyński i Miedziński
Korfanty był bardzo zdolnym i
niebanalnym polit}kiem To za-przepaszczona
szansa
Przejdźmy do dwóch najwy-bitniejszych
postaci i do kon-fliktu
sanacja — endecja Z per-spektywy
czasu widać że ideo-logiczna
zacickość tego sporu
b}ła pozorna Trudno jest nic
tylko wymienić różnice progra-mowe
ale nawet sformułować
bliżej programy i} eh ugrupo-wań
Zaciekłość sporu wywodzi-ła
się z czasów I wojny ze spo-ru
o orientacje: później była
walka o władzę nie o koncep-cję
Piłsudski przez długie lata
prowadził swą grę znakomicie
Najpierw uczestnictwo w ruchu
socjalistycznym wejście tą dro-gą
w krwioobieg polskiej lewi
cy następnie wolty w czasie I
wojny Magdeburg świetnie za-chował
się wobec przeciwników:
nic wyciągnął konsekwencji wo-bec
Sapiehy zgodził się na pre-mierostwo
Paderewskiego Po-lem
dopiero zaczęłyi się zaciekłe
nienawiści wywiady do prasy
Wreszcie po zamachu walka z
sejmem Brześć Oznaką rezyg-nacji
z wykorzystania szansy
stworzenia szerokiego ruchu cen
trolewicy było mianowanie na
(Dokończenie na str 10)
Norwid — Wydawnictwo
r str lU
rale" Pierwszy polski utwór
sceniczny z przyspiewKami
Bogusławski stworzył pierw-szy
teatr złożony z zawodo
wych aktorów to on pierw-szy
wystawił w języku pol-skim
„Hamleta" we własnym
tłumaczeniu z języka niemie-ckiego
opartym na bodajże
pięciu tekstach niemieckich
niektórych wręcz potwor-nych
Byl też pierwszym Po-lakiem
który byl we Lwowie
jednocześnie dyrektorem sce
ny polskiej i niemieckiej
Nie łatwo więc jest komu-kolwiek
rywalizować z Woj-ciechem
Bogusławskim o miej-sce
w dziejach sceny polskiej
Po prawdzie nikt nie usiłuje
i jest ono nie kwestionowane
fascynujący — a
jednocześnie niezwykle
naukowo udokumentowany —
etap jego działalności i życia
przedstawił JERZY GOT zna-komity
historyk teatru Zajął
yię w tej pracy najmniej zba-danym
okresem a mianowicie
latami spędzonymi przez Bo
gusławskiego we Lwowie
1795_1799 bardz_o ważnym
jakoże wówczas powstały
min „Spazmy modne „lz-kaha- r"
„Amazonki" wysta-wia
tam pierwszą przeróbkę
swoich „Krakowiaków i góra-li"
i we Lwowie również wy-stawił
po raz pierwszy „Ham-leta"
W tym wreszcie okre-sie
— dokładnie w 1796 r
Bogusławski zrywa z Fran-ciszką
Pierożyńską aktorką i
matką jego dzieci i wiąże się
i aktorką teatru niemieckie-go
Anną Lampel
Dzieło Gota jest pasjonują-ce
Jak znakomity detektyw
śledzi — a raczej wytropił —
wszystkie możliwe źródła po-wiązał
poszczególne nici i pre
zentuje nam niezwykle inte-resujący
etap dziejów Bogu-sławskiego
sceny polskiej te-atrów
lwowskicli Autor prze-prowadza
również analizę
niektórych tekstów daje ze-stawienie
repertuaru teatrów
lwowskich w okresie 1789—
—1799 spis zespołów aktor-skich
itp Jest to bodajże naj-solidniejs- ze
dzieło z historii
teatru polskiego Imponują-ce
ilustracje oraz teksty do
kumentów związanych z tea
trami tego okresu we Lwowie
stanowią uzupełnienie tej
wspaniaiej lecz specjalistycz
nej książki
Skoro już jesteśmy przy tjo może cofnie-my
sie jeszcze bardziej wstecz
i — niestety — odejdziemy
również od teatru „Złota je-sień
polskiego średniowie-cza"
Henryka Samsonowicza
nie jest wprawdzie książką
popularną ale wykład jest
tak jasny iż opanowanie go
nie przedstawia żadnej trud-ności
Jest to dzieło bardzo
interesujące dotyczące dzie
jów kultury polskiej a autor
problematykę tę rzuca na
szersze tło i rozpatruje wielce
oryginalnie Odrzuca właści
wie tradycyjne podziały a su-geruje
nowe Prof Samsono-wicz
jest zdania iż przełom
w dziejach Polski to okres
rządów Kazimierza Wielkiego
jest to też początek „złotej
jesieni polskiego średniowie-cza"
Obejmuje on około dwu-stu
lat gdyż kończy się za
panowania Zygmunta Stare-go
Autor szkicuje zarówno
sprawy gospodarcze jak reli-gijne
obyczaje i zwyczaje
wszystkich stanów stosunki
społeczne i polityczne Nie
zamyka się li tylko w spra-wach
wewnętrznych
Jaki jest ustrój Polski? Na-turalnie
w okresie omawia-nym
przez Samsonowicza Od-powiedź
nie jest prosta gdyż
sytuacja po prostu ulegała
zmianom 1 tak np wywodzi
iż za Kazimierza Wielkiego
wyglądało iż Polska wkroczy-ła
na drogę monarchii stano-wej
ale zarówno zmiana dy-nastii
jak i wewnętrzne prze-ciwności
udaremniły to „Po-za
państwową ideologią mo-li
archiczną występowały bo-wiem
i to w coraz jaskraw- -
szej tormie przynajmniej
dwie inne tendencje politycz-ne:
jedna zmierzająca do oli-garchii
druga wyrażająca in-teresy
mas szlacheckich Wal-ka
między ich reprezentanta- -
mi zmienne sojusze i wza-jemne
kompromisy stanowiły
treść polityki wewnętrznej
państwa polskiego w ciągu
XV wieku"
ciekawe są roz-działy
niejako o sprawach
codziennych ówczesnych cza-sów
o płacach cenach wa-runkach
mieszkaniowych u-bior- ach
i kuchni
„Między czasami Kazimie-rza
Wielkiego a śmiercią Ka-zimierza
Jagiellończyka ceny
na obuwie spadły o kilkana-ście
procent a na kożuchy o
ponad 30% Podobnie rzecz
się miała z przywożonymi z
Zachodu produktami rzemieśl-niczymi
(sukno) i spożywczy-mi
(towary kolonialne) Roz-piętość
między cenami wyro
bów wiejskich i miejskich
zmniejszała się na niekorzyść
miasta
W Gdańsku ceny na pro-dukty
zbożowe: mąkę chleb
piwo wzrosły w ciągu XV
wieku blisko trzykrotnie"
A jak żyli ludzie? Autor
wywodzi: „utrzymanie własne
i rodziny pochłaniało 80—
—909ć dochodu pracownika
najemnego Sam koszt racji
dziennej wynosił Vi dniówki
wielką część zarobków po-święcano
na zakup ubrań na-jem
mieszkań podatków
Wśród patrycjatu żyjącego
znacznie lepiej na rozszerzo-ną
konsumpcję przeznaczano
zaledwie 15—13 dochodu" -
Różnice w stopie życiowej
najlepiej ilustruje jadłospis
„Ubogi pracownik najemny
czeladnik uczeń jadał prze-de
wszystkim potrawy mącz-ne- :
przaśny chleb raczej
podpłomyk niż dzisiaj znane
pieczywo mączną polewkę
krupy jaglane czy jęczmien-ne
Jako napój królowało pi
wo rozmącę się znacznie oa
dzisiejszego konsumowane w
olbrzymich ilościach W mie-ście
wydawano na nic poło-wę
pieniędzy przeznaczonych
na żywność We wsi i w mie-ście
dominowały w codzien-nych
posiłkach potrawy mącz-n- e
na drugim miejscu znaj-dował
się nabiał: jajka i sery
dopiero na trzecim — mięso
i ryby oraz tłuszcze — masło
i łój Im bogatsze środowisko
tym obficiej i tłuściej jadało
na codzień stosowało przy
prawy korzenne cukry"
Zasady żywienia w zależności
od dochodów niewiele się
zmieniły naturalnie bez tłusz
czy Potrawy są chyba bar-dzi- ej
zmyślne Ciekawych
tych i innych szczegółów od-pylamy
do książki
Cyprian Norwid najciekaw-szy
poeta okresu romanty-zmu
doczekał się jak wiado-mo
uznania dopiero w na-szych
czasach Za życia nic u-kaz- ało
się ani jedno jego dzie-ło
jakkolwiek nic szczędzili
mu słów uznania wieszczo-wie
zył i umarł w nędzy w
przytułku paryskim Był poe-tą
malarzem i głębokim myśl-icielem'
Widział dalej aniżeli
którykolwiek z jego współcze-snych
Podobnie też jego
twórczość poetycka nic mie-ściła
się w jego epoce Stał
się prekursorem nowoczesnej
poezji polskiej
Wśród licznych publikacji
które ukazały się w 1971 r z
okazji 150 rocznicy urodzin
Norwida zasługują na wyróż-nienie
szkice Zdzisława Ła-pińskiego
Stanowią one jak
autor to określa wprowadze-nie
do poezji Norwida W for-mie
możliwie popularnej Ła-piński
stara się odsłonić pięk-no
i głębię jego twórczości
Uwzględnia zarówno religij-ność
jak i postawę moralno-spoleczn- ąi
poety jego filozo-fię
pogląd na kobiety Ła-piński
wskazuje że trudność
interpretacji poezji Norwida
wynika min z tego iż „kom-ponuje
on swe utwory jako
części składowe obszerniej-szych
całości"
Eseje Łapińskiego są nie
tylko interesującym i wnikli-wym
komentarzem do Norwi-da
ale i zachętą do czytania
ba studiowania jego dzieł
które narcszcie ukazały się
B H
PROŚBA
Wydawnictwo Kalendarzyka Kieszonkowego Małego
Rocznika Polonijnego — już przygotowuje wydanie
na rok 1973
Uprzejmie prosimy o nadsyłanie poprawek do infor
macji zawartych w Kalendarzyku o Organizacjach
Polonijnych Parafiach Instytucjach polskich i inne
które są mylne lub jest ich brak
Wszelką informację i materiał prosimy nadsyłać do:
POCKET CALENDAR PUBLICATIONS
1475 Oueen St West Toronto 3 Ont „
Kn
B
Kiv
m
ml
ffl ii
tll C'! &l
m